Πίνακας Γ. Τσαρούχης
Ο Αύγουστος στην αρχαιότητα
Ο Αύγουστος είναι ο όγδοος μήνας του έτους κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες.
Στο αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος ήταν ο δεύτερος μήνας του έτους και ονομάζονταν Μεταγειτνιών διάρκειας 29 ημερών που αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα από 24 Ιουλίου έως τις 22 Αυγούστου. Ο Αύγουστος, κατά το παλαιό ρωμαϊκό ημερολόγιο, ήταν ο έκτος μήνας, γι' αυτό αρχικά στα Λατινικά ονομάζονταν Sextilis και είχε 31 ημέρες, ευθύς εξ αρχής από την εγκαθίδρυση του Ιουλιανού ημερολογίου το 45 π.Χ. (έτος 709 από κτίσεως Ρώμης). Το έτος 8 π.Χ. ο Αύγουστος Καίσαρας του έδωσε το όνομά του χωρίς την προσθήκη μίας ημέρας από τον Φεβρουάριο (όπως λανθασμένα αναγράφεται σε ορισμένες αναφορές). Λέγεται ότι ο Αύγουστος έβαλε τον μήνα σε αυτή την θέση, για να τιμήσει τον θάνατο της Κλεοπάτρας η οποία, όπως λέγεται, έθεσε τέλος στη ζωή της στις 12 Αυγούστου του 30 π.Χ. αν και ο ακριβής λόγος του θανάτου της καλύπτεται από μυστήριο. Κατά το Βυζαντινό ημερολόγιο που ακολουθεί ακόμη και σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία, και το οποίο αρχίζει τον Σεπτέμβριο, ήταν ο τελευταίος μήνας του χρόνου κι έτσι η 31 Αυγούστου γιορτάζονταν ως παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Αστρονομικά, ο ήλιος βρίσκεται στην αρχή του μήνα στον αστερισμό του Καρκίνου (21 Ιουλίου έως 9 Αυγούστου) και στο τέλος στον αστερισμό του Λέοντα (10 Αυγούστου έως 15 Σεπτεμβρίου).
Η ανατολή του Σείριου
Σε μερικές περιοχές θεωρούνταν ότι οι μέρες του Αυγούστου συμπίπτουν με την «εώα επιτολή» του Σείριου, την ανατολή δηλαδή του λαμπρότερου άστρου της νύχτας λίγο πριν από την ανατολή του Ήλιου. Όπως αναφέρουν οι Μάνος Δανέζης και Στράτος Θεοδοσίου:
«Ο Σείριος είναι το λαμπρότερο άστρο του αστερισμού του Μεγάλου Κυνός και η εώα επιτολή του σ’ αυτή τη χρονική περίοδο είχε συνδεθεί στην αρχαιότητα με τα κυνικά καύματα (τα dies caniculariae των Λατίνων), δηλαδή με τις θερμότερες ημέρες του έτους, τα οποία καύματα οι αρχαίοι απέδιδαν στην επί πλέον αύξηση της θερμοκρασίας από την υποτιθέμενη προσθήκη της ακτινοβολίας του Σείριου στην ακτινοβολία του Ήλιου».
— Μάνος Δανέζης & Στράτος Θεοδοσίου
Εορτές τον Αύγουστο
Ο Αύγουστος είναι φυσικά γνωστότερος για τον «δεκαπενταύγουστό» του, το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα πριν από την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου. Η Παναγία, άλλωστε, είναι το ιερό εκείνο πρόσωπο που ο λαός μας τιμά και σέβεται περισσότερο από κάθε άλλο. Αμέτρητες φαίνεται να είναι οι προσωνυμίες που αποδίδονται στο πρόσωπό της: Ελεούσα, Μεγαλόχαρη και Φανερωμένη, Χρυσοσπηλιώτισσα,Παντάνασσα και Κεχαριτωμένη, είναι μερικές μόνο από τις χαρακτηριστικές δοξασιολογίες που αποδίδει στην Παναγία ο λαός μας που τιμά την μνήμη της Κοίμησής της με νηστεία και παρακλήσεις δύο εβδομάδων. Ανήμερα, όμως, στη γιορτή της, καθώς και στα εννιάμερά της στις 23 Αυγούστου,«γιορτές και πανηγύρια» παντού. Σύμφωνα με την λαογράφο Ελένη Ψυχογιού:
«Τα πανηγύρια της Παναγίας τελούνται παραδοσιακά στο απόγειο του καλοκαιριού, όταν έχει ολοκληρωθεί ο παραγωγικός κύκλος, αφήνοντας στους ανθρώπους χρόνο σχόλης και προσόδους για να καταναλώσουν σε μια ‘τελετουργική σπατάλη’… Πέρα από εκδηλώσεις πίστης, τα πανηγύρια αποτελούν συλλογικά πολυσύνθετα και ύψιστης σημασίας επικοινωνιακά γεγονότα, που λειτουργούν ως θεμέλια πολιτισμού για τις ανθρώπινες κοινότητες ακόμα και στις μέρες μας, με όποια μορφή επιτελούνται κατά τόπους».
— Ελένη Ψυχογιού
Οι εορτές της Παναγίας δεν είναι, φυσικά, οι μοναδικές του μήνα, αφού σπουδαία θέση στο χριστιανικό εορτολόγιο κατέχει και η 6 Αυγούστου όταν η Εκκλησία εορτάζει τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού, μία από τις δώδεκα δεσποτικές εορτές της Ορθοδοξίας. Γι' αυτό, άλλωστε, παρ' όλη την νηστεία του δεκαπενταύγουστου, αυτή την ημέρα επιτρέπεται να φάμε ψάρι. Επίσης την ημέρα αυτή, όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης,
«...έθιμο από τα πιο διαδεδομένα, με μορφή θρησκευτικού νομίμου, είναι η προσκομιδή στις εκκλησίες και ευλόγηση με ειδική ευχή των πρώτων σταφυλιών της χρονιάς… Σ’ αυτό το έθιμο επιζεί η αρχαία συνήθεια των απαρχών, της προσφοράς δηλαδή των πρώτων καρπών στους θεούς, όπως εκφραζόταν στην ιστορική αρχαιότητα ως συγκροτημένη λατρευτική εκδήλωση με τις εορτές των Θαργηλίων, των Θαλυσίων και τωνΠυανοψίων».
— Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης
Ο Αύγουστος στην Ελληνική Λαογραφία
Οι λαϊκές ονομασίες του μήνα (όπως Συκολόγος και Τραπεζοφόρος ) αναφέρονται κυρίως στην αφθονία των καρπών του: «Αύγουστε καλέ μου μήνα να ‘σουν δυο φορές το χρόνο». Ενώ οι δώδεκα πρώτες ημέρες του Αυγούστου ονομάζονταν και «μερομήνια» γιατί έλεγαν ότι προλέγουν τον καιρό: «κάθε ημέρα κι ένας μήνας». Οι μέρες αυτές ήσαν επίσης γνωστές και ως«δρίμες». Τις μέρες αυτές δεν έπρεπε να πάει κάποιος στη θάλασσα για μπάνιο, ούτε να πλύνεις, ούτε να κόψεις σταφύλια και σύκα.
Παρ' όλα αυτά, όσο κι αν τον Ιούλιο «ο Αηλιάς κόβει σταφύλια και η Αγιά Μαρίνα σύκα», ο ερχομός του Αυγούστου δεν μας αφήνει να ξεχάσουμε ότι «από Μάρτη καλοκαίρι, κι από Αύγουστο χειμώνας»!
 |
| Το Καλαντάρι του Αυγούστου από τοTrès Riches Heures du Duc de Berry |
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ
Αύγουστε καλέ μου μήνα, να' σουν δυο φορές το χρόνο.
Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι και τον Αύγουστο σταφύλι.
Θεός να φυλάει τα λιόδεντρα απ' το νερό τα Αυγούστου.
Κάθε πράμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.
Τ' Αυγούστου και του Γεναριού τα δυο χρυσά φεγγάρια.
Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα.
Τ' Αυγούστου οι δρύμες στα πανιά και του Μαρτιού στα ξύλα.
Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ' Αυγούστου το φεγγάρι.
Επλάκωσεν ο Αύγουστος, η άκρια του χειμώνα.
Μακάρι σαν τον Αύγουστο να ‘ταν οι μήνες όλοι.
Ο Αύγουστος και ο τρύγος δεν είναι κάθε μέρα.
Αύγουστος άβρεχτος, μούστος άμετρος.
Να 'σαι καλά τον Αύγουστο με δεκαοχτώ βελέντζες.
Ήρθε ο Αύγουστος, πάρε την κάπα σου.
Καλή λαβιά τον Αύγουστο και γέννα τον Γενάρη.
Το Μάη με πουκάμισο, τον Αύγουστο με κάπα.
Όποιος φιλάει τον Αύγουστο, τον Μάη θερίζει μόνος.
Τον Αύγουστο τον χαίρεται οπόχει να τρυγήσει.
Να 'σαι καλά τον Αύγουστο που ‘ναι παχιές οι μύγες.
Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ' Αυγούστου το φεγγάρι.
Ο Αύγουστος πουλά κρασί κι ο Μάης πουλά σιτάρι.
Ούτε ο Αύγουστος χειμώνας, ούτε ο Μάρτης καλοκαίρι.
Χορτοθέρη Αλωνιστή , ρόγα - ρόγα γυαλιστή.
Αυγουστοοικοδέσποινα‚ καλαντογυρεύτρα.
Από το θέρος ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές.
Ενα ψηφιδωτό από τον αρχαίο Θύσδρο, το σημερινό el Djem της Τυνησίας. Το ψηφιδωτό, που χρονολογείται τον 3ο αι. μ.Χ., διακρίνεται σε τετράγωνα διάχωρα που γεμίζουν το πεδίο μαζί με φυτικά διακοσμητικά μοτίβα. Σε τέσσερις σειρές και τρεις στήλες διατάσσονται οι δώδεκα μήνες του χρόνου. Στην αρχή κάθε σειράς εικονίζεται το σύμβολο κάθε εποχής.
Ο Αύγουστος αντιπροσωπεύεται από τη θεά του κυνηγιού τη ρωμαϊκή Diana με το ελάφι και το σκύλο της -τα γενέθλια της θεάς γιορτάζονταν στις 13 Αυγούστου. Πηγή: www.lifo.gr
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Λούλα Αναγνωστάκη - Χάθηκα μες στη ζωή μου
Αύγουστος, φώτα στην παραλία
τα πλοία φεύγουν για τα νησιά.
Φεύγουν οι φίλοι, φεύγουν τα πλοία.
Με γέλασες και είναι αργά.
Ήρθε ο Σεπτέμβρης, ήρθε ο χειμώνας
στην παραλία τη σκοτεινή.
Χάθηκα μέσα στη ζωή μου,
χαθηκες μέσα στη βροχή…
Νάνος Βαλαωρίτης - Ποια θάλασσα.
Πες μας που πήγε ο Αύγουστος με τα καμπαναριά τουΤο γέλιο σου που γέμιζε το σπίτι μας βροχή
Τώρα μας δείχνει ο άνεμος γυμνή την αγκαλιά του
Ω πρόσωπο που σκέπασε σα μάρμαρο η σιγή
Πόσα σβησμένα βλέμματα κοιτάνε όταν κοιτάζεις
Πόσα δεμένα στόματα μιλάνε όταν μιλάς
Ήταν του ήλιου η δύναμη το ρόδο που ωριμάζει
Κλειστά παραθυρόφυλλα τα στήθια που αγαπάς
Νικηφόρος Βρεττάκος - Αυγουστιάτικος άνεμος
«Είναι τόση η γαλήνη, που δεν ξέρω αν υπάρχουν
καρδιές χωριστές – τόσα μάτια, όσα βλέπουν
αυτή τη στιγμή: ζώα, ψάρια, φυτά και πουλιά
κι αδερφοί το στερέωμα, πάμφωτο, διάφανο, ανάμεσα
στην κάτασπρη γύρη του.
Νιώθω μέσα στο στήθος μου
την καρδιά μου νερό που χορεύει και νιώθω
σα να ‘μαι ένας διάττοντας που πέφτοντας στάθηκε
για λίγο μετέωρος και γύρισε πάλι, φωτεινός και
χαρούμενος,
προς τα πάνω. Ψυχή μου! Τι σε θέλω, ψυχή μου; Τι
κάθεσαι και
δε γίνεσαι μέλισσα; Δυο γραμμούλες φωτός,
δυο αστεράκια οι κεραίες σου – πέταξε, πρόλαβε, τρέξε,
ένα γύρο, δυο γύρους, τρεις γύρους, να φέρεις
φωτιά στην κυψέλη σου.
Ψυχή μου, χαρά μου, τι κάθεσαι μέλισσα;
Άνοιξαν όλα τα λουλούδια του σύμπαντος.»
(Νικηφόρος Βρεττάκος, ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, Τόμος 2ος, Εκδόσεις Θεμέλιο)
 |
| Grimani Breviary: The Month of august - Flemish Miniaturist |
Κική Δημουλά - Ούτως ή άλλως
Ένας κούφιος θόρυβος έπεσε στο μπαλκόνι
σαν κουκούτσι από σταφύλι που έτρωγε το φως
ή πως μου πέταξε η θάλασσα ξερή
την κόρα μόνο ενός κυματισμού
την ψίχα ως συνήθως θα πρόλαβε ν' αρπάξει
άλλο πιο επιδέξιο από μένα μακροβούτι.
Ανάσκελο ένα ξέπνοο τζιτζίκι.
Τροχαίο ατύχημα υποθέτω - αν καταδεχόταν
να φοράει το κράνος της η παραφορά
σήμερα θα ήτανε μια πολύ επιτυχημένη
αντιφατικότης.
Όπως και να' ναι στο σημείο της πτώσης
γούβωσε λίγο ο Αύγουστος.
Θα παραγεμίσω αμέσως αυτή τη λακκούβα
με μπάζα περσινά
μην έρθει και κάνει κατάληψη
πάλι καμιά επίσπευση με το συγγενολόι της.
Τι γυφταριό! Κοιμούνται όλοι μαζί στρωματσάδα
κατάσαρκα επάνω στο πτώμα.
(Από τη συλλογή Η Εφηβεία της Λήθης)
 |
| Alphonse Mucha -Αugust |
Μάνος Ελευθερίου - Παραμονές Δεκαπενταύγουστου
Σαν τη λαίδη Μακμπέθ σε υπνοβασία
πιτσιλισμένη απ' τον ασβέστη
στα μαλλιά και το φόρεμα.
Και τα δωμάτια μοσχοβολούσαν
παραμονές Δεκαπενταύγουστου.
Οι φωτιές της ροδιάς. Η αυλή με τη βρύση.
Τα μυρμήγκια που τρέχουν για να γλιτώσουν.
Τα σκούπιζες και τα 'ριχνες στο κηπάκι
για να σωθούν.
Ωρα έξι το απόγευμα και μάζευες
την άγκυρα να ελευθερωθεί το σπίτι.
Μάζευες τα σκοινιά κι άναβες τις μηχανές
να φύγει το σπίτι, να σαλπάρει το σπίτι
και να ταξιδέψει
στο άσπιλε, αμόλυντε, άφθορε, άχραντε
και σ' εκείνο το θεόνυμφε που υποσχόταν δόξες.
 |
| Χαρακτικό του Σπύρου Βασιλείου |
Ο Ελύτης - Ο Αύγουστος
Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά
Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά
Αύγουστε μήνα και Θεέ σε σέναν ορκιζόμαστε
Πάλι του χρόνου να μας βρεις στο βράχο να φιλιόμαστε
Απ΄την Παρθένο στον Σκορπιό χρυσή κλωστή να ράψουμε
Κι έναν θαλασσινό σταυρό στη χάρη σου ν΄ανάψουμε
Ο Αύγουστος ελούζονταν μες στην αστροφεγγιά
Κι από τα γένια του έσταζαν άστρα και γιασεμιά.
(Τα Ρω του Έρωτα, Ο. Ελύτης, εκδ. Ίκαρος)
Ο. Ελύτης - Δυτικά της λύπης
Και σε θραύσμα Βρισηίδας βρίσκεται και σε κοχύλι Ευρίπου
εκείνο που εννοώ. Θέλει να ‘χει άγριες πείνες άπνοιας
ο Αύγουστος για να ζητάει μελτέμι
ώστε στο φρύδι ν’ αφήνει λίγο αλάτι και
στον ουρανό ένα μπλε που τ’ όνομά του μέσα στα πολλά τ’ ακούς ευώνυμο
στο βάθος όμως είναι μπλε Ιουλίτας…»
 |
| Eugène Grasset August |
Οδυσσέας Ελύτης - Ηλικία της γλαυκής θύμησης
Ελαιώνες κι αμπέλια μακριά ως τη θάλασσα
Κόκκινες ψαρόβαρκες πιο μακριά ως τη θύμηση
Έλυτρα χρυσά του Αυγούστου στον μεσημεριάτικο ύπνο
Με φύκια ή όστρακα. Κι εκείνο το σκάφος
Φρεσκοβγαλμένο, πράσινο, που διαβάζει ακόμη στην ειρήνη
του κόλπου των νερών Έχει ο Θεός
Περάσανε τα χρόνια φύλλα ή βότσαλα
Θυμάμαι τα παιδόπουλα, τους ναύτες που έφευγαν
Βάφοντας τα πανιά σαν την καρδιά τους
Τραγουδούσαν τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα
Κι είχαν ζωγραφιστούς βοριάδες μες στα στήθια.
Οδυσσέας Ελύτης - Προσανατολισμοί
«…Σαν να μόνο τα ονειρεύεται η Σελήνη
μα πραγματικά τα βλέπει εκείνη.
Και την ώρα που κλαίμε ή τα μάτια κλείνουμε να φανταστούμε τι
γραμμένο ακόμη απομένει κατακέφαλά μας να βρει
αναστεναγμός ακούγεται άλλος
κι από κει που πηγάζουνε οι ροδώνες
μια δροσιά μυριστική με συνοδεία κιθάρας χύνεται.
Ποταμός του Αυγούστου μες στις πεδιάδες.
Πού και πού επιπλέον σπίτια και συστάδες ανθρώπων που μισούνται
κι ερωτεύονται κάτω από τις φιστικιές ανάβουν
τα πάλαι ποτέ φιλιά
ξανά και ξανά στις μύτες των ποδιών ο ίδιος όρκος
και τα ίδια εναντίον της μοίρας λόγια πικρά…»
 |
| Adriaen van Stalbemt - Allegory of the Month of August |
Ο. Ελύτης - Το φωτόδεντρο και η 14η ομορφιά
«…Σε μια παλάμη θάλασσας γεύτηκες τα πικρά χαλίκια
δύο η ώρα το πρωί περιδιαβάζοντας τον έρημο Αύγουστο
είδες το φως του φεγγαριού να περπατεί μαζί σου
βήμα χαμένο. Ή αν δεν ήταν η καρδιά στη θέση της
ήταν η θύμηση της γης με την ωραία γυναίκα
η ευχή που λαχτάρησε μεσ’ απ’ τοε κόρφους του βασιλικού
να τη φυσήξει ο άνεμος της Παναγίας!…»
Ο. Ελύτης - Τα ελεγεία της Οξώπετρας
«Οι δυνάμεις που απαιτούνται για να ολοκληρωθεί ένα καρπούζι τον
Αύγουστο είναι κατά πολύ ανώτερες απ’ τις άλλες που συντρέχουν
για να συντελεστεί ένα κακούργημα σε οποιαδήποτε στιγμή του χρόνου»
 |
| " Summer day " (1911) By Frank Weston Benson |
Νίκος Καρούζος - Φωνασκία του αίματος
Αυτός ο αγέρωχος μήνας Αύγουστος…
Φρικώδης του μεγάλου θέρους αναφώνηση
ο τέττιγας* που γίνεται ελέφαντας κοινοτοπίας
προβοσκίδα η υπνώττουσα σκιά μες στο χορτάρι
τις νύχτες τρέχουν οι κομήτες που δεν είδαμε
διάττοντες πότε – πότε χαλαλίζουν το φως από πλήξη
κανένα σχίσμα δεν υπήρξε τρομερότερο -:
ειν’ ο άνθρωπος και η φύση.
Ας αυτοσχεδιάζουμε ας πίνουμε καφέδες κάνοντας: Α!…
(Ν. Καρούζος, Τα ποιήματα, τ. Β’, Ίκαρος)
Ηλίας Κατσούλης - Αύγουστος είναι
Αύγουστος είναι το τραγούδι του Νικόλα
και κάποια νύχτα στη ζωή που τα’χεις όλα
μια αγκαλιά και φορητό ραδιοφωνάκι
να παίζει Μάλαμα, Περίδη και Λιδάκη
Αύγουστος είναι και του Ρίτσου η σονάτα
αλλά μπορεί κι ένα χωνάκι σοκολάτα
του σεληνόφωτος αυτή η πανδαισία
να ξεγελιέσαι πως υπάρχει αθανασία…
Αύγουστος είναι ο ρεμβασμός του Σκιαθίτη
κι οι αναμνήσεις απ’ το φως του Πανορμίτη
φλόγα κεριού σε ταπεινό προσκυνητάρι
με το σπαθί του Αρχαγγέλου στο θηκάρι.
Αύγουστος είναι και το δεύτερο φεγγάρι
προτού προλάβει ο Σεπτέμβρης να το πάρει
πέντε-έξι στίχοι που αγαπάς και τους θυμάσαι
είσαι κι εσύ που ξαγρυπνάς κι όταν κοιμάσαι
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου