Homo-universalis: Καζιμίρ Μαλέβιτς (23 Φεβρουαρίου 1879

Καζιμίρ Μαλέβιτς (23 Φεβρουαρίου 1879 - 15 Μαΐου 1935)

Bureau and Room, 1913

Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς (23 Φεβρουαρίου 1879 - 15 Μαΐου 1935) ήταν Ουκρανός ζωγράφος και θεωρητικός, που γεννήθηκε από γονείς πολωνικής καταγωγής. Υπήρξε πρωτοπόρος της γεωμετρικής αφηρημένης τέχνης και ο δημιουργός των Avant-garde κινημάτων του Σουπρεματισμού και του Κονστρουκτιβισμού.

Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς είναι ένας από τους πλέον πολυδιάστατους και ριζοσπαστικούς καλλιτέχνες της πρωτοπορίας που στη δημιουργική του πορεία πέρασε από τον ιμπρεσιονισμό και τον συμβολισμό των αρχών του 20ου αιώνα για να συνδεθεί στη συνέχεια με τον κυβοφουτουρισμό και να επηρεαστεί από την «υπέρλογη γλώσσα» των Ρώσων φουτουριστών, την γλώσσα που έχει αποκτήσει δικό της πρωτογενές νόημα με βάση όχι τη γνώση αλλά την αίσθηση και την εμπειρία, για να αναπτύξει τη δική του θεωρία περί μη-αντικειμενικής ζωγραφικής που της έδωσε το όνομα «σουπρεματισμός». Ο «σουπρεματισμός» πρωτοπαρουσιάστηκε στην έκθεση «Τελευταία φουτουριστική έκθεση 0,10» στην Πετρούπολη το 1915. Τα σουπρεματιστικά έργα του Μαλέβιτς ήταν απαλλαγμένα από κάθε είδους αντικείμενο και παρουσίαζαν συνθέσεις γεωμετρικών σχημάτων και χρωμάτων που στόχο είχαν να δηλώσουν τον πρωτεύοντα ρόλο της φόρμας έναντι του περιεχομένου και να δηλώσουν ότι η φόρμα είναι αυτή που προσδίδει το περιεχόμενο και όχι το αντίθετο, όπως συνέβαινε έως τότε. Η λέξη «σουπρεματισμός» προέρχεται από τη λατινική ρίζα «suprem» (υπεροχή, κυριαρχία) και δηλώνει, σύμφωνα με τον Μαλέβιτς, την υπεροχή του χρώματος πάνω σε όλα τα άλλα τεχνικά μέρη του πίνακα. Ο Μαλέβιτς θεωρούσε τον εαυτό του ιδιότυπο ρεαλιστή, μόνο που έβλεπε τον ρεαλισμό σε μια φανταστική πραγματικότητα «στην οποία για να φτάσεις πρέπει να απομακρυνθείς από την ορατή πλευρά της ζωής». Ο Μαλέβιτς ίδρυσε την ομάδα «Supremus» στην οποία προσχώρησαν πολλοί καλλιτέχνες του κυβοφουτουρισμού όπως ο Ιβάν Κλιούν, η Λιουμπόβ Ποπόβα, η Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, η Όλγα Ρόζανοβα κ.α. ενώ στην πόλη Βιτέμπσκ διηύθυνε την σχολή καλών τεχνών «Ούνοβις» (Επιβεβαιωτές της Νέας Τέχνης) που στόχο είχε να αλλάξει μέσα από την τέχνη την αισθητική αντίληψη των ανθρώπων. Έμβλημα του σουπρεματισμού έγινε το «Μαύρο Τετράγωνο» (1915) το οποίο εξέφραζε το τέλος της παλιάς τέχνης και ταυτόχρονα την αρχή της καινούργιας.

Μαύρο Τετράγωνο, 1915, Λάδι σε καμβά, Κρατικό Μουσείο της Ρωσίας, Αγία Πετρούπολη

Ο Καζιμίρ Σεβερίνοβιτς Μαλέβιτς γεννήθηκε στο Κίεβο το 1878 και πέθανε στο Λένινγκραντ το 1935. Υπήρξε κορυφαία φυσιογνωμία της ρωσικής πρωτοπορίας, με πλούσια εικαστική παραγωγή και εκτενές θεωρητικό έργο. Παρακολούθησε τα πρώτα του μαθήματα στη Σχολή Σχεδίου του Κιέβου (1895-1896) και το 1904 εγκαταστάθηκε στη Μόσχα, όπου μαθήτευσε στο εργαστήριο του Φιόντορ Ρέρμπεργκ (1906-1910), όπου γνωρίζεται με τον Ιβάν Κλιούν. Από το 1907 παρουσιάζει έργα του σε εκθέσεις της “Ένωσης Καλλιτεχνών της Μόσχας”, ενώ από το 1910 συμμετέχει συστηματικά σε εκθέσεις της πρωτοπορίας, όπως “Βαλές Καρό” (1910), “Ουρά Γαιδάρου” (1912), “Στόχος” (1913). Το 1913 συνεργάστηκε με το Μιχαήλ Ματιούσιν και τον Αλεξέι Κρουτσόνιχ για την παραγωγή της φουτουριστικής όπερας “Νίκη επί του Ήλιου”, για την οποία σχεδίασε τα σκηνικά και κοστούμια. Έπειτα από μια περίοδο πειραματισμών πάνω στις αρχές του Κυβοφουτουρισμού και του Υπέρλογου Ρεαλισμού, καθώς επίσης και με τη δημιουργία μιας μικρής σειράς έργων που χαρακτηρίστηκαν ως αλογιστικά, ο Μαλέβιτς παρουσιάζει για πρώτη φορά σουπρεματιστικά έργα στην “Τελευταία Φουτουριστική Έκθεση Ζωγραφικής: 0,10” (Πετρούπολη, 1915-1916), εισηγούμενος ένα νέο ρεύμα στη ζωγραφική, το οποίο υποστηρίζει θεωρητικά με το δοκίμιό του “Από τον Κυβισμό και τον Φουτουρισμό στον Σουπρεματισμό: Ο Νέος Χρωματικός Ρεαλισμός”. Μαζί με καλλιτέχνες όπως η Λιουμπόβ Ποπόβα, ο Ιβάν Κλιούν, η Ναντιέζντα Ουνταλτσόβα, η Όλγα Ροζανόβα κ.ά. οργάνωσε την ομάδα “Σουπρέμους” (1916-1917) και δημιούργησαν το ομώνυμο περιοδικό, που ωστόσο δεν εκδόθηκε. Το 1918 διορίζεται καθηγητής στα ΣΒΟΜΑΣ και το 1919 ξεκινά να διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Βιτέμπσκ, όπου αντικατέστησε το διευθυντή Μαρκ Σαγκάλ έπειτα από σύγκρουση μεταξύ τους σε φιλοσοφικό επίπεδο. Στο Βιτέμπσκ οργανώνει την ομάδα “Ούνοβις” (Επιβεβαιωτές της Νέας Τέχνης) με σκοπό την προώθηση του Σουπρεματισμού, ενώ σύντομα ιδρύονται παραρτήματα της ομάδας και σε άλλες πόλεις. Το 1922 εγκαθίσταται με την ομάδα του στην Πετρούπολη και διευθύνει το Φορμαλιστικό-Τεχνικό Τμήμα του ΙΝΧΟΥΚ. Στο διάστημα αυτό δημιουργεί και τα σουπρεματιστικά αρχιτεκτονικά μοντέλα του, ενώ συγγράφει και εκδίδει τις θεωρητικές του πραγματείες περί Σουπρεματισμού. Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘20 και τη δεκαετία του ’30 η τεχνοτροπία του είναι μετασουπρεματιστική και ρεαλιστική.
https://www.timesnews.gr/
https://el.wikipedia.org/

Self-portrait, 1912

Καζιμίρ Μάλεβιτς: Ο μη αντικειμενικός κόσμος (1928)

Για την πλειοψηφία των ανθρώπων, μορφωμένων και μη, καθώς και των κριτικών, η νέα τέχνη μοιάζει αρρωστημένη. Η νέα φουρνιά καλλιτεχνών, όμως, θεωρεί ότι η γνώμη αυτή είναι εσφαλμένη.

Η αιτία αυτού του φαινομένου βρίσκεται στον ανταγωνισμό μεταξύ δύο καλλιτεχνικών (εικαστικών) κανόνων που υπάρχουν ταυτόχρονα. Ο παλιός γνωστός κανόνας αποκλείει οτιδήποτε άλλο εκτός από συγκεκριμένες αναπαραστάσεις και ρεαλιστικές αναλογίες, ενώ ο νέος κανόνας δέχεται μόνο τον νόμο των εικαστικών αξιών. Οι αναλογίες στην φύση (δηλαδή η σχέση μορφής και μεγέθους στα ανθρώπινα όργανα, για παράδειγμα) βασίζονται στον νόμο της τεχνικής χρησιμότητας, και με αυτή την χρησιμοθηρική έννοια είναι φυσικές. Ο νόμος των εικαστικών αξιών, αντιθέτως, αγνοεί τις νατουραλιστικές αναλογίες, οι οποίες, αν ιδωθούν με καθαρά εικαστική ματιά, είναι βέβαιο ότι θα φανούν ανώμαλες (ο κανόνας του Κυβισμού).

Με αυτό τον τρόπο προκαλείται σύγχυση στο μυαλό των μορφωμένων ανθρώπων. Για τον ζωγράφο, μία εικόνα αποτελείται από εικαστικές αξίες. Για τον απλό άνθρωπο (το κοινό), μία εικόνα αποτελείται από “πράγματα” που έχουν νατουραλιστικές αναλογίες (μάτια, μύτες κλπ).

Ο απλός άνθρωπος (το κοινό) έχει την αίσθηση ότι πρέπει να αντιμετωπίζει τον Κυβισμό και τους Κυβιστές σαν κάτι το αρρωστημένο, διότι οι αναπαραστάσεις των “πραγμάτων” (μάτια, μύτες κλπ) στις ζωγραφιές των Κυβιστών δεν αντιστοιχούν στην πραγματικότητα, και διαπιστώνει ότι η αναπαράσταση είναι “αδύνατη” συγκρίνοντάς την με το πραγματικό αντικείμενο — δηλαδή με αυτό καθεαυτό το αντικείμενο, το οποίο δεν έχει καμμία σχέση με εικαστικές αξίες. Το “πράγμα” (η μύτη, το αυτί κλπ) γίνεται έτσι το κριτήριο με το οποίο κρίνεται μία καλλιτεχνική (εικαστική) αναπαράσταση, και με αυτόν τον τρόπο διατυπώνεται ξεκάθαρα η γνώμη του κοινού ότι η τέχνη δεν είναι δημιουργική αλλά μιμητική.

Φαίνεται λοιπόν ότι θα περάσει καιρός μέχρι να μπορέσει το κοινό να κατανοήσει το γεγονός ότι η δημιουργική τέχνη είναι δημιουργική και όχι μιμητική (δηλαδή αντιγραφική). Για τον λόγο αυτό, η ουσία της τέχνης (της ζωγραφικής) παραμένει δυσπρόσιτη για το κοινό.

Καζιμίρ Μάλεβιτς, Ο μη αντικειμενικός κόσμος, 1928 (μτφρ. Γ. Κοκκώνης)

http://ipressa.gr/