Ο Ανδρέας Καραντώνης (Άνδρος, 1910 - Αθήνα, 27 Ιουνίου 1982) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, κριτικός, δοκιμιογράφος, ποιητής και μεταφραστής
Ο Ανδρέας Kαραντώνης γεννήθηκε στην Άνδρο και σε ηλικία δεκατριών χρόνων εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα, όπου τέλειωσε το γυμνάσιο και σπούδασε στη Νομική Σχολή χωρίς να αποφοιτήσει. Πρωτοπαρουσιάστηκε στο χώρο της λογοτεχνίας το 1927 με δημοσιεύσεις ποιημάτων του στο παράρτημα της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας του Πυρσού. Το 1929 δημοσίευσε τη μελέτη Εισαγωγή στο Παλαμικό έργο. Ακολούθησαν μια μελέτη για το Σεφέρη και μια ακόμη για τον Παλαμά. Τόσο η ποίηση όσο και η δοκιμιογραφία του ως το 1935 κινήθηκε στα παραδοσιακά πλαίσια γραφής. Τομή στο έργο του σημειώθηκε γύρω στο 1935 με τη συγγραφική δραστηριότητά του από τη θέση του διευθυντή του περιοδικού Νέα Γράμματα. Την περίοδο αυτή ο Καραντώνης στράφηκε προς την υπερρεαλιστική θεωρία της τέχνης και μετάφρασε έργα των Απολλιναίρ, Βαλερύ, Μπρετόν, Ελυάρ και άλλων. Μετά τη γερμανική κατοχή ανέπτυξε δημοσιογραφική δραστηριότητα με επίκεντρο την αντίθεσή του στον κομμουνισμό και την αριστερή διανόηση στην Ελλάδα. Στο ίδιο πνεύμα εντάσσονται θεατρόμορφα κείμενά του με τίτλους όπως τα Σπουδή στο Κρεμλίνο και Ο Καραγκιόζης βγαίνει από το καλύβι του. Συνεργάστηκε με το περιοδικό Αγγλοελληνική Επιθεώρηση (1945-1952) και από το 1949 ως το 1974 πραγματοποίησε ραδιοφωνικές εκπομπές κριτικού περιεχομένου στην ΕΙΡ. Υπήρξε μόνιμο μέλος της επιτροπής απονομής των κρατικών λογοτεχνικών βραβείων, μέλος της Ομάδας των 12 και γενικός γραμματέας του ιδρύματος Παλαμά. Τιμήθηκε με το Βραβείο του Δήμου Αθηναίων (1957), το Βραβείο Πουρφίνα της Ομάδας των 12 (1959), το Α΄ Κρατικό Βραβείο Κριτικής (1971) και το Μέγα Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας (1972). Ογκώδης είναι η κριτική παραγωγή του Καραντώνη ενώ ασχολήθηκε επίσης με τη λογοτεχνική μετάφραση. Τα ποιήματά του συγκεντρώθηκαν σε οχτώ τόμους.
Εργογραφία
(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις)
Ι.Ποίηση
• Ωροσκόπιο· Ποιήματα. Αθήνα, Δίφρος, 1957.
• Βίος και αέτωμα· Ποιήματα. Αθήνα, Δίφρος, 1959.
• Το τρίτο στερέωμα. Αθήνα, Το ελληνικό βιβλίο, 1961.
• Το χαλί της Ερμίνης. Αθήνα, Το ελληνικό βιβλίο, 1962.
• Επεισόδια. Αθήνα, Το ελληνικό βιβλίο, 1964.
• Δείκτες. Αθήνα, 1966.
• Ιστορίες φαντασμάτων. Αθήνα, Δίφρος, 1972.
• Τυμπανοκρουσίες· Ποιήματα. Αθήνα, Παπαδήμας, 1980.
ΙΙ.Μελέτες - Δοκίμια
• Εισαγωγή στο Παλαμικό έργο. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1929.
• Ο ποιητής Γ.Σεφέρης. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1931 (και εκδοση έκτη συμπληρωμένη, Αθήνα, Παπαδήμας, 1984).
• Γύρω στον Παλαμά. Αθήνα, τυπ.Εστία, 1932.
• Πνευματική ελευθερία· Τέχνη και πολιτική. Αθήνα, Άλφα, 1947.
• Θέματα του καιρού μας. Αθήνα, 1950.
• Εισαγωγή στη νεώτερη ποίηση. Αθήνα, Δίφρος, 1958.
• Γύρω στον Παλαμά• Πρώτη σειρά. Αθήνα, Εστία, 1959.
• Φυσιογνωμίες. Αθήνα, Δωρικός, 1966.
• Φυσιογνωμίες·Σειρά πρώτη. Αθήνα, Δίφρος, 1959 (και έκδοση τρίτη, συμπληρωμένη, Αθήνα, Παπαδήμας, 1977).
• Φυσιογνωμίες· Σειρά δεύτερη. Αθήνα, Εστία, 1960 (και έκδοση τρίτη, συμπληρωμένη, Αθήνα, Παπαδήμας, 1977).
• Γύρω από τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Αθήνα, Φέξης, 1961 (και έκτη, συμπληρωμένη έκδοση, Αθήνα, Παπαδήμας, 1984).
• ΠροβολέςΑ’. Αθήνα, 1965.
• Φυσιογνωμίες• Κριτικά δοκίμια. Αθήνα, Δωρικός, 1966.
• Προσωπικό (Με την Ποίηση του Παπαδίτσα). Αθήνα, Δωδώνη, 1976 (και έκδοση β΄συμπληρωμένη, Αθήνα, Γνώση, 1981).
• Η ποίησή μας μετά το Σεφέρη. Αθήνα, Δωδώνη, 1976.
• Πεζογράφοι και πεζογραφήματα της γενιάς του ΄30. Αθήνα, Φέξης, 1962 (και δεύτερη, συμπληρωμένη έκδοση, Αθήνα, Παπαδήμας, 1977).
• Από το Σολωμό στον Μυριβήλη. Αθήνα, Εστία, 1969.
• Γύρω στον ΠαλαμάΒ΄. Αθήνα, Γκοβόστης, 1971.
• Εισαγωγή στη νεώτερη ποίηση. Αθήνα, Γαλαξίας, [1971] (και έκτη συμπληρωμένη έκδοση Αθήνα, Παπαδήμας, 1984).
• Προσωπικό - Αναφορές στον Υπερρεαλισμό. Αθήνα, Δωδώνη, 1976.
• Η ποίησή μας μετά το Σεφέρη. Αθήνα, Δωδώνη, 1976.
• Ποιητικά (κριτικά κείμενα). Αθήνα, Νικόδημος, 1977.
• Για τον Οδυσσέα Ελύτη. Αθήνα, Παπαδήμας, 1979.
• 24 σύγχρονοι πεζογράφοι. Αθήνα, Νικόδημος, 1978.
• Ξένη λογοτεχνία• ΦυσιογνωμίεςΓ΄. Αθήνα, Παπαδήμας, 1979.
• Κωστής Παλαμάς• Από τη ζωή και το έργο του. Αθήνα, Νικόδημος, 1980.
• Για τον Οδυσσέα Ελύτη. Αθήνα, Παπαδήμας, 1980.
• Κριτικά ·Απόψεις για πρόσωπα και θέματα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Αθήνα, 1981.
• Μια φυσιογνωμία και μια εποχή · Συνολική θεώρηση του έργου του Πέτρου Χάρη · πρόλογος Δ. Π. Παπαδίτσα. Αθήνα, Ε.Λ.Ι.Α., 1985.
• Φαναριώτικη και Επτανησιακή ποίηση. Αθήνα, Επικαιρότητα, 1987.
• Η περιπέτεια της γραφής (γραφτά 1954-1994). Αθήνα, 1994.
• Οι πειρασμοί του Έρωτα· Στοχασμοί. Αθήνα, 1994.
• Στην εξωτική Ασία με τον Ι.Βασιλείου· Κριτικά μελετήματα. Αθήνα, χ.χ.
ΙΙΙ. Ταξιδιωτική λογοτεχνία - Πεζογραφία
• Ελληνικοί χώροι· Ταξιδιωτικές εικόνες και στοχασμοί. Αθήνα, Εστία, 1979.
• Μύκονος - Δήλος. Αθήνα, Πεχλιβανίδης & Σία, 1958.
• Νησιά του Σαρωνικού. 1960.
• Θυμάμαι την ΑμερικήΑ΄. Αθήνα, Το ελληνικό βιβλίο, 1963.
• Αττίλας και Ταμερλάνος. Αθήνα, Δωδώνη, 1979.
ΙV. Μεταφράσεις - Διασκευές
• Jules Supervielle, Ποιήματα· Εισαγωγή και απόδοση Αντρέα Καραντώνη. Αθήνα, 1938.
• Andre Gide, Η επιστροφή του ασώτου· Κι ένα ακόμα διήγημα μεταφρασμένο από τον Αντρέα Καραντώνη . Αθήνα, Ίκαρος, 1946.
• Ο κολοσσός του Μαρουσιού του Χένρυ Μίλλερ. Αθήνα, Γαλαξίας, 1965.
• Robert Flaceliere, Ο έρωτας στην Αρχαία Ελλάδα. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977.
• Λέοντος Μελά• Ο μικρός Πλούταρχος• Μεταφορά στη δημοτική Ανδρέα Καραντώνης – Εικονογράφηση Ρούλας Κανάκη. Αθήνα, Αστήρ, 1978.
• Ερρίκου Ίψεν, Η κωμωδία του έρωτα. Αθήνα, Νικόδημος, 1979.
• Σατωμπριάν, Οδοιπορικό· Η Ελλάδα του 1806 – Από το Παρίσι στην Ιερουσαλήμ· Πρόλογος – μετάφραση Ανδρέα Καραντώνη. Αθήνα, Δωδώνη, 1979.
• Αντρέ Ζιντ, Η επιστροφή του ασώτου. Αθήνα, Κάκτος, 1980.
• Πρότυπα μεγάλης κριτικής• Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Ανδρέα Καραντώνη. Αθήνα, Γνώση, 1981.
• Ηχώ· Μεταφράσεις ποιημάτων. Αθήνα, Γνώση, 1982.
• Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Οι έμποροι των εθνών• Μεταφορά στη δημοτική Ανδρέα Καραντώνη• Εικονογράφηση Βυρ.Απτόσογλου. Αθήνα, Αστήρ, 1983.
• Ταξιδεύοντας με τον Ηρόδοτο• Εικονογράφηση Βύρωνα Απτόσογλου. Αθήνα, Αστήρ, 1985.
V. Θέατρο
• Σπουδή στο Κρεμλίνο. Αθήνα, 1950.
• Παπουτσής στη λαοκρατία – Μαύρος κόσμος· Θεατρικοί διάλογοι. 1948 (και δεύτερη έκδοση Αθήνα, 1950).
• Ο Καραγκιόζης βγαίνει από το καλύβι του (Θεατρική σάτιρα σε δυό πράξεις). Αθήνα, 1950 (έκδοση β΄).
Καθιστοί από αριστερά : 'Aγγελος Τερζάκης, Κ.Θ. Δημαράς, Γιώργος Κατσίμπαλης, Κοσμάς Πολίτης, Ανδρέας Εμπειρίκος. Όρθιοι: Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης, Ηλίας Βενέζης, Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Σεφέρης, Ανδρέας Καραντώνης, Στέλιος Ξεφλούδας, Γιώργος Θεοτοκάς. (Μάρτιος 1963)
ΣΤΗΝ ΠΥΘΑΡΑ
(Τοποθεσία στην Άντρο)
Το κάμα του μεσημεριού δεν το λογιάζουμε, όχι.
Το μονοπάτι, παίρνουμε κατά τη ρεματιά
Τους πλάτανους πώχει στολή, και για κορώνα πώχει
Βράχους, κοτρώνια ολάγρια, και γκρίζα, και σταχτιά.
Μέσα ή ψυχή μας, κάτι τις από τους βράχους παίρνει
Κι απόκοτο, κι αστραφτερό, και σαν κι αυτούς σκληρό,
Σαν κάποιος μυστικός εκεί μαγνήτης να μας σέρνει
Προς τον ολόβαθο, τραχύ, και γλιστερό γκρεμό . . .
Αγνάντια μας από πυκνά θυμάρια σκεπασμένος
Ό λόφος – κ' ένα μοναστήρι ερειπωμένο εκεί –
Μοιάζει σαν άγριος γίγαντας φωτοπεριχυμένος
Υψώνοντας προς τ' άπειρο δικιά του προσευκή.
Στ' αριστερά κ' η θάλασσα, σαν ένα κομματάκι
Κομμένο από τ' απέραντο τον γαλανού ουρανού,
Κ' ένα μικρό, λευκόπανο, και σαν περιστεράκι
Καράβι, που τραβάει πολύ σε μάκρητα το νου.
Και μεις αμίλητοι, βουβοί, κ' ήλιοπεριχυμένοι
Το κατηφόρι αρχίζουμε προς τη ρεματαριά
Και σαν από κακά στοιχειά νάμαστε μαγεμένοι
Σάν τα κοτρώνια, νιώθουμε τα στήθια μας βαριά.
Και φτάνουμε. Να οι πλάτανοι με τα πλατιά τους φύλλα
Των βράχων τη γυμνότητα να κρύψουν προσπαθούν
Και ναρκωμένοι φαίνουνται άπ' τη φωτοκαΐλα
Σα ν' αγωνίζουνται – κι ώ πώς – στα πόδια να σταθούν.
Μα να, άξαφνα, κι απίστευτα κι όνειρο μέγα, θάμα,
Πιο πέρα, εκεί μες στη στενή, στενή χαρακωσιά
Των βράχων, σαν ψιθύρισμα, και σαν τραγούδι αντάμα
Φτάνει ως εμάς μουρμούρισμα, φτάνει ως εμάς δροσιά.
Σα να πηγάζει άπ' τ' άπειρο, και στ' άπειρο να τρέχει
Νερό διάφανο, κρύσταλλο, νερό κατρακυλά,
Και τα ξερά τα μέτωπα των εγκρεμνών τα βρέχει
Και με τις λυγαριές γλυκά, γλυκά κρυφομιλά.
Σαν κεραυνόπληχτα δέντρα, σωριαζουμάστε χάμου
Και πίνουμε, και πίνουμε, και στον παληό καιρό,
Ποιος ξέρει αν το αθάνατο – που μού 'λεγε η γιαγιά μου
Στα παραμύθια, μια φορά – δεν ήτανε νερό . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Πρώτη φορά μες στο ναό της φύσης της μητέρας
Βρεθήκαμε. – Στερνή φορά ; Ποιος ξέρει αν πότε πια
Θε να βρεθούμε λειτουργοί μιας αγίας τέτοιας μέρας,
Που τη χρυσώνανε όνειρα και χρόνια παιδικά ...
Αθήνα 8 Μαΐου 1927
Φως χινοπώρου
Όσα κλεισμένα σκοτεινά λουλούδια μέσα σου έχεις
φέρε να πιουν το υπέρτατο του χινοπώρου φως,
στο λόγο ανέβα, την αυγή του Νου σα να παντέχεις,
του ήλιου που σβήνει, ταπεινός και μέγας αδερφός.
Από τον λόφο που έθρεφες το απόκρυφο κοπάδι
τα βλέμματα σου σπαταλάς στη διάφανη Αττική
ρόδινο φέγγος πλημμυρά το ενδόμυχο σκοτάδι
και στ ακροβούνια χάνουνται δυο θύσανοι λευκοί.
Δε βλέπεις τί να θυμηθείς για να το τραγουδήσεις
της αλησμόνητης χαράς χαϊδεύεις τα μαλλιά
και η πίκρα του καλού καιρού στο μέγα φως της δύσης
γλυκαίνει και χαμογελά συντρόφισσα παλιά...
Όσα καλόφωνα πουλιά καιρό μέσα σου κλείνεις
φέρε να πιουν το αβράδιαστο του χινοπώρου φως
κι απόλυτος στους ωκεανούς αιθέριας καλοσύνης
πέθανε για μια θείαν αυγή, διαβατικός αφρός!
15/9/1933
ΤΟ ΩΚΕΑΝΕΙΟ ΠΝΕΥΜΑ ΕΝΟΣ ΝΗΣΙΟΥ
Στόν ίσκιο του μοναδικού πλάτανου της πλατείας του Θεόφιλου Καΐρη, στη Χώρα της Άνδρου, πίνουμε τον πρωινό μας καφέ. Ό ιδιόρρυθμος φιλόσοφος – και μάρτυρας μαζί της ιδέας του – στημένος στο κέντρο της πλατείας και μαρμαρωμένος για πάντα, κοιτάζει με ασάλευτα μεταφυσικά βλέμματα πέρα, προς τ' ακρογιάλι του Νειμποριού. Κοντά σε μια μαρμαρένια κρήνη που δεν τρέχει πια, καθώς και στις καρέκλες των ολόγυρα μικρών καφενείων, κάθουνται κάμποσοι νησιώτες, απόμαχοι της θάλασσας και της ζωής, σα μαρμαρωμένοι κι αυτοί. Άλλοι παίζουνε τάβλι, άλλοι συζητούνε. Απόλυτη γαλήνη βασιλεύει. Η μικρή έρημη πλατεία, πλακόστρωτη και καθαρή, μοιάζει με ανοιχτή παλάμη γιομάτη πρωινό ήλιο. Δεξιά κι αριστερά, κατά το μέρος που αρχίζουν οι πέτρινες σκάλες προς τα κάτω, φαίνουνται οι θάλασσες των δύο ορμών, του Παραπορτιού και του Νειμποριού, αρυτίδωτες, ανοιχτογάλανες, περιμένοντας να σηκωθεί – αν σηκωθεί – το μελτέμι. Τ' ακρογιάλι του Παραπορτιού, πλατύ, ασπρόξανθο, κάτι σα λεωφόρος ερημική του ήλιου, τελειώνει στο γυμνό, χρυσοκόκκινο «κάβο Σταρά». Τα παράθυρα των αρχοντικών σπιτιών της πλατείας, χτυπημένα από τον ήλιο, είναι ακόμα κλειστά. Μιαν αύρα φτερουγίζει ανάμεσα στις δυο θάλασσες κι άλαφροσαλεύει τα πράσινα πλατανόφυλλα, που συμπλέκουν τις σκιές τους και τις μετατοπίζουν παιχνιδιάρικα πάνω στο σιδερένιο τραπεζάκι μας. Πίνουμε τον καφέ μας, τρώμε το γλυκό του κουταλιού, καρυδάκι, νεράντζι, μοσκοβολιστό άνθος. Όλα είναι σα νά 'χουν από καιρό τώρα αποτελειωθεί, ταχτοποιηθεί. Κατάσταση μακαριότητας και νιρβάνας θά 'λεγε κανένας, μα όχι και χαύνωσης. Ή θαλασσινή αρμύρα, ή αύρα, τα πλατανόφυλλα που σειούνται, ή φωτισμένη πρωινή σιγαλιά, μας βυθίζουν σε μια μακαριότητα ενεργητική, που απολαμβάνει τον εαυτό της. Είναι μια μακαριότητα οπλισμένη με μάτια που θέλουν να ιδούν και με αισθήσεις που απολαμβάνουν αυτή την ευδαιμονία. Οι νησιώτες, απόμαχοι της ζωής και της θάλασσας, δε σαλεύουν σχεδόν στις καρέκλες τους – λες και δε θα σηκωθούν ποτέ από κει. Κάθε τόσο έρχεται να καθήσει και κάποιος καινούριος. Τώρα θα περάσουν κι ο γιατρός κι ο δικηγόρος κι ο καθηγητής, να πουν την καλημέρα τους και κανένα εσωτερικό νέο. […]
Ανδρέας Καραντώνης, Ελληνικοί χώροι, Βιβλιοπωλείο της «Εστίας» Ι. Δ. Κολλάρου & Σιας Α.Ε, Αθήνα 1979, σ. 333
δείτε περισσότερα https://homouniversalisgr.blogspot.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου