ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ "Από τη ΓΑΙΑ,τη Μητέρα ΓΗ στο "Μάνα Κουράγιο» και στο «Μάνα, Μητέρα,Μαμά»"

  *Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας

       Κάθε Παγκόσμια Ημέρα - όσο κι αν κάποιοι διαφωνούν με αυτήν τη βιομηχανία των αφιερωμάτων – αναγκαστικά ενεργοποιεί τη μνήμη μας σε πρόσωπα και γεγονότα που σημάδεψαν την προσωπική μας ζωή και την παγκόσμια ιστορία. Όταν αυτές οι Ημέρες δεν ταυτίζονται ή δεν εξαντλούνται με την κατανάλωση λουλουδιών ή διαδικτυακών ευχών, τότε ίσως να  λειτουργούν κατά θετικό τρόπο.

          Είναι αδύνατο σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας, να μην επιστρέφει η μνήμη μας σε δύο εμβληματικά θεατρικά έργα που πρωταγωνιστεί η αιώνια Μάνα σε όλες τις εκδοχές της. Άλλοτε ηρωική και βασανισμένη κι άλλοτε σκληρή και ανθρώπινη που αγωνίζεται για την προσωπική της επιβίωση αλλά και για την ζωή των παιδιών της. Οι εξιδανικεύσεις και η αγιοποίηση της Μάνας ως παγκόσμιο και διαχρονικό Σύμβολο μάλλον την αποστεώνουν από κάθε ανθρώπινο στοιχείο.

      Κι αυτό γιατί η Μάνα εκφράζει, όσο κανένα άλλο πρόσωπο-σύμβολο, τη δύναμη, την  υπομονή  και την άμετρη και ανιδιοτελή αγάπη προς τα παιδιά της. Στον καθημερινό της αγώνα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη γήινη και υλική της υπόσταση από τη μία πλευρά και από την άλλη στο χρέος, στο καθήκον και στην υποχρέωση να δικαιώσει ό,τι έχει επενδύσει πάνω της η κοινωνία με τα στερεότυπά της

                                    Η Μάνα – ΓΗ ως αρχαίο σύμβολο

       Ωστόσο τη Μητέρα – Μάνα ως αρχέγονο σύμβολο το συναντάμε τόσο στην αρχαία μυθολογία όσο και στην ύστερη περίοδο. Η Μάνα – Γη υπήρξε η πρώτη πηγή ζωής που χάρισε στον κόσμο τη χαρά της δημιουργίας αλλά και μάς δίδαξε τον ανθρώπινο πόνο για την δημιουργία και τη φροντίδα των παιδιών που συμβολίζουν τη συνέχεια της ζωής.

         “Γαία θεά, μήτερ  μακάρων θνητών τα’ / ανθρώπων, / παντρόφε, πανδώτειρα, τελεσφόρε, / παντολέτειρα…” (Ω θεά Γη, συ η μητέρα των μακαρίων θεών / και των θνητών ανθρώπων,/ που τρέφεις τα πάντα και δίδεις τα πάντα, / που φέρεις σε πέρας την ωρίμανση των καρπών και τα πάντα θανατώνεις…”

       Ο παραπάνω Ορφικός Ύμνος προς τη Γαία – Μητέρα δεν προβάλλει μόνον τις αντιλήψεις των αρχαίων για τη Γαία – Θεά αλλά και την πεποίθησή τους πως ο άνθρωπος είναι δημιούργημα – τέκνο της Μητέρας Γης. Το ανθρώπινο γένος έλκει την καταγωγή του από τη Γαία. Ο Ησίοδος περιγράφει με το δικό του τρόπο την δημιουργία του ανθρώπινου γένους.

    “Γαία δε τοι πρώτον μεν εγείνατο / ίσον εωτή / Ουρανόν αστερόενθ’, ίνα μιν περί / πάντα καλύπτοι…” (Και η Γη γέννησε πρώτα ίσον με αυτή / τον Ουρανό που είναι γεμάτος άστρα, / να την καλύπτει από παντού…).

      Αυτός ο Ησιόδειος ανθρωπομορφισμός της Μητέρας – Γης και η ένωσή της με τον Ουρανό αποτέλεσαν τη βάση για όλες τις μεταγενέστερες αλληγορικές ερμηνείες του ρόλου της Μητέρας Γης. Για κάποιους ο μύθος της Γης ως μητέρας όλων (παμμήτωρ) παραπέμπει στην εποχή της μητριαρχίας.

       “Μάνα Γη, Μάνα Γη, Ουρανέ, πατέρα Ουρανέ / τα παιδιά σας είμαστε…”

 

      Οι παραπάνω στίχοι του γνωστού τραγουδιού «Μάνα Γη» αποτυπώνουν με ενάργεια τη συνέχεια του αρχέγονου μύθου που θέλει τη Γη ως μητέρα όλων μας. Εξάλλου το δίδυμο Ουρανός και ΓΗ υπήρξε το πρώτο δίδυμο των αρχαίων Θεοτήτων, από όπου πήγασαν τα άλλα ζεύγη, Κρόνος – Ρέα, Δίας – Ήρα…

                        Ο δεσμός του ανθρώπου με τη Μητέρα ΓΗ

    “Αλλ’ αυτόχθονες όντες την αυτήν εκέκτηντο μητέρα και πατρίδα…” (Λυσίας, Επιτάφιος τοις Κορινθίων βοηθοίς, 17-19) .

      Ο Λυσίας με υπερηφάνεια δηλώνει την καθαρότητα της καταγωγής των Αθηναίων, αλλά ταυτόχρονα καταγράφει με περισσή λεπτομέρεια και την αντίληψη των αρχαίων για το δεσμό του ανθρώπου με τη Μητέρα ΓΗ.

       Ωστόσο την αρχέγονη σχέση του ανθρώπου με τη Μητέρα ΓΗ  την εξέφρασε με την μορφή μανιφέστου ο αρχηγός των Ινδιάνων της Αμερικής, Σιατλ, το ο 1854 απευθυνόμενος στην κυβέρνηση της Ουάσινγκτον. Πρόκειται για μία συγκλονιστική μαρτυρία και μία κατάθεση ψυχής που αφυπνίζει ακόμη και σήμερα την ευαισθησία της ανθρώπινης ψυχής. Ιδιαίτερα σήμερα που η Μητέρα ΓΗ κινδυνεύει από τη ασυλλόγιστη συμπεριφορά του ανθρώπου που από ένοικος τείνει να γίνει ιδιοκτήτης της με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την επιβίωσή του.

      “Διδάξτε τα παιδιά σας αυτό που διδάξαμε στα δικά μας, ότι η ΓΗ είναι η Μάνα μας. Ό,τι παθαίνει η ΓΗ παθαίνουν και τα τέκνα της ΓΗΣ. Όταν η οι άνθρωποι φτύνουν στο χώμα, φτύνουν στους εαυτούς τους”

   Ο σεβασμός, λοιπόν, προς τη Μητέρα – με όλες τις εκδοχές της -  είναι επιβεβλημένος αφού σε αυτήν ως αιώνιο σύμβολο συναθροίζονται όλες οι θετικές και πανανθρώπινες αξίες.

         «Κι ένα τέταρτο μητέρας / αρκεί για δέκα ζωές, / και πάλι κάτι θα περισσέψει / που να το ανακράξεις / σε στιγμή μεγάλου κινδύνου» (Ελύτης).

                                 Η Μάνα στην Ποίηση

      Το αρχέτυπο σύμβολο της μάνας αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για όλες τις μορφές της Τέχνης. Η Ποίηση, η Ζωγραφική, η Γλυπτική, η Φωτογρφία, η Μουσική, το Θέατρο και ο Κινηματογράφος έχουν να δείξουν πολλά και σπουδαία δημιουργήματα αφιερωμένα  στον πόνο της Μάνας που συγκινούν ακόμη και κεντρίζουν τη σκέψη και τα συναισθήματά μας.

   Τα αποσπάσματα είναι ενδεικτικά και δεν φιλοδοξούν να καλύψουν όλο το εύρος της παρουσίας της Μάνας στην Τέχνη- Ποίηση.

     1. «Και με τον θρήνον  πόκαμνε στενάζαν οι / γυναίκες / και ανάμεσόν τους άρχισε κι η Εκάβη να / θρηνήσει: ”Έκτορ, ω το ακριβότερο απ’ όλα τα παιδιά /  μου, / και όταν μου εζούσες, οι θεοί , γλυκέ μου, σ’ αγαπούσαν / και τώρα μες στον θάνατο ακόμη σε λυπούνται…”» // « Παιδί μου τι να ζω η τρίσμοιρη, τέτοιο κακό που / με’ βρε. / με το χαμό σου τώρα. Κι ήσουνα για μένα το / καμάρι / / μέρα και νύχτα μες στο κάστρο μας, και σ’ όλους μας /   η σκέπη…».( Ο θρήνος της Εκάβης, Ιλιάδα).

 

      2. «Η μαύρη κι άραχλη, να σύρω μεγάλη φωνή; / να σύρω μοιρολόι κι οδυρμό; / σκοτεινά γηρατειά θεοσκότεινα, / σκλαβιά μου αφόρηττη, / ασήκωτη σκλαβιά μου / πού να ζητήσω καταφύγιο, σε ποιο παιδί μου;» (Ευριπίδη, Εκάβη,155-164)

       3. « Καταραμένοι να είστε Αχαιοί. Να σφάζεστε / μεταξύ σας. Σύντροφος παντοτινός η έχθρα. Σε / πολέμους αδελφοκτόνους να χύνεται το αίμα   / σας. Το φαρμάκι της διχόνοιας να φωλιάζει στις / φλέβες σας…» ( Η  Κατάρα της Εκάβης).

       4. «Ω ,Παναγιά μου, αν είσουνα, καθώς εγώ, μητέρα, / βοήθεια στο γιο μου θάστελνες τον Άγγελο από πέρα…./ Και ,τώρα, επά σε ποια φωτιά τα χέρια μου θ’ ανοίγω, / τα παγωμένα χέρια μου ναν τα ζεστάνω λίγο;» (Επιτάφιος, Γ. Ρίτσος).

      5. «Α! πώς είχα σα μάνα κι εγώ λαχταρήσει / (ήταν όνειρο κι έμεινεν, άχνα και πάει) / σαν και τ’ άλλα σου αδέρφια να σ’ είχα γεννήσει / κι από δόξες αλάργα κι αλάργ’ από μίση!» (Η Μάνα του Χριστού, Κ. Βάρναλης).

                     

      6. «Δυο γιους είχες μανούλα μου / δυο δέντρα, δυο ποτάμια,/ δυο κάστρα Βενετσιάνικα, / δυο δυόσμους, δυο λαχτάρες…./ Μ’ έναν καημό τ’ ανάστησα / μ’ έναν λυγμό τα γέννου…/ Στης μάνας τρέχουνε κι οι / δυο το νεκρικό κρεβάτι. / Μαζί τα χέρια δίνουνε της / κλείνουνε τα μάτια» (Δυο γιους είχες μανούλα μου, (Μίκης Θεοδωράκης).

     7. «Τι να μου κάνουν δάκρυα δυο / Και στεναγμοί σαρανταδυό μανούλα μου / Τι κι αν το δάκρυ μου νωπό / Βουβό το στόμα και πικρό μανούλα μου» (Μανούλα μου, Ιάκωβος Καμπανέλης).

     8. «Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη, /…κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά / αδερφοί πεθάνν, / βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν / καλαμιά στον κάμπο./ …Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, κι εγώ / γλυκιά μου μάνα. / Ποιος είν’ αυτός που μου χτυπάει / και με φωνάζει μάνα;>…» (Του Νεκρού Αδελφού,Δημοτικόν)

                              

        9. «Η μάνα εν κρύο νερόν και σο ποτήρ’ κε μπαιν’ / Η μάνα να μη ίνεται…/ Η μάνα εν βράχοις, η μάνα εν ρασίν / Σον δύσκολον την ώρα σ’, μανίτσα θα τσαείς / Μανίτσα θα τσαείς / Η μάνα εν τω στήριγμαν, τη χαράς το κλαδί / τ’ ατηνές η αγάπη κε βρίεται ση γην…» (Ποντιακόν, Η μάνα είναι ένα κρύο νερό και στο ποτήρι δεν μπαίνει / Σαν τη μάνα δε γίνεται…/ Η μάνα είναι σα βράχος, η μάνα είναι βουνό / Στη δύσκολή σου ώρα, μανούλα θα φωνάζεις / Μανούλα θα φωνάζεις / Η μάνα είναι το στήριγμα, της χαράς το κλαδί / Η δικιά μας αγάπη δεν βρίσκεται στη γη…)

     

Από https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com/