Στην παρουσίαση του βιβλίου μου “Ουκρανικός Πόλεμος” (Eκδόσεις «Γραφή») ετέθη από το ακροατήριο η παρακάτω ερώτηση:
“O Ουκρανικός πόλεμος εκτός των θανάτων, των υλικών καταστροφών και της ενεργειακής κρίσης προκάλεσε και πολλές διαψεύσεις και αποδομήσεις προβλέψεων τόσο για την έναρξή του όσο και για την διάρκειά του .Πιστεύετε πως ο πόλεμος αυτός θα διαψεύσει και θα αποδομήσει και την γνωστή θεωρία του Χάντινγκτον, όπως αυτή διατυπώθηκε στο βιβλίο του «Σύγκρουση Πολιτισμών»”;
H απάντηση στην παραπάνω ερώτηση προϋποθέτει αφενός μεν την βαθιά γνώση της θεωρίας του Χάντινγκτον και αφετέρου τις πολλαπλές πτυχές και “προοπτικές” του ουκρανικού πολέμου.
Η θεωρία του Χάντινγκτον
Σύμφωνα με την θεωρία του Χάντινγκτον, όπως αυτή διατυπώθηκε σε μία διάλεξή του το 1992,συμπληρώθηκε σε ένα άρθρο του το 1993 και ολοκληρώθηκε ως θεωρία στο βιβλίο του “ Η σύγκρουση των Πολιτισμών” ,οι μελλοντικές παγκόσμιες συρράξεις και πόλεμοι θα έχουν ως αιτία τις πολιτισμικές διαφορές .Θεωρούσε, δηλαδή, πως η πολιτισμική ταυτότητα των ανθρώπων, στην οποία το θρησκευτικό στοιχείο είναι κυρίαρχο ,συνιστά την βασική αιτία-γενεσιουργό αίτιο των πολεμικών συγκρούσεων όπου και όποτε αυτές εκδηλωθούν στο μέλλον.
“ Οι συγκρούσεις πολιτισμών θα κυριαρχήσουν στην παγκόσμια πολιτική σκηνή”(Χάντινγκτον).
Η επίμαχη αυτή θέση του Χάντινγκτον σε πρώτη φάση υπόρρητα ερμήνευε την διαμάχη του Χριστιανισμού με τον Μουσουλμανισμό. Την υπεραπλουστευτική αυτή θέση ενίσχυσαν και οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 που αξιοποιήθηκαν από πολλούς ηγέτες και προβλήθηκαν ωα ατράνταχτα επιχειρήματα υπέρ της ορθότητας της θεωρίας του αμερικανού διανοητή .Έτσι και πάντα σύμφωνα με την θεωρία του Χάντινγκτον ο μεταψυχροπολεμικός κόσμος ερμηνεύεται με βάση τις πολιτισμικές-θρησκευτικές διαφορές.
Στο βιβλίο του ”Σύγκρουση Πολιτισμών” κατατάσσει τους πολιτισμούς σε οκτώ ζώνες: Τον δυτικό ,τον λατινοαμερικανικό, τον μουσουλμανικό, τον κινεζικό, τον ινδουιστικό, τον σλαβοορθόδοξο(Ελλάδα), τον βουδιστικό και τον αφρικανικό .Έτσι με βάση τον παραπάνω διαχωρισμό οι πόλεμοι θα έχουν ως τόπο αναφοράς την διαφορετικότητα των πολιτισμών που διαποτίζουν και καθορίζουν την ατομική συμπεριφορά αλλά και τις εθνικές επιλογές κάθε λαού.
Τα τέλος της Ιστορίας
H θεωρία του Χάντινγκτον ήρθε ως απάντηση στην θεωρία του Φράνσις Φουκουγιάμα περί του “Τέλους των ιδεολογιών”. Ο Φουκουγιάμα στο έργο του “ Το Τέλος της Ιστορίας” ευαγγελίστηκε ένα αισιόδοξο μέλλον χωρίς τις δεσμεύσεις και τις περιχαρακώσεις στα στενά πλαίσια των πάσης φύσεως –ισμών (Φεουδαλισμός, Κομμουνισμός, Φασισμός)..Πίστευε ,δηλαδή, πως μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης η δημοκρατία και η ελεύθερη οικονομία θα κυριαρχήσουν απόλυτα σε πλανητικό επίπεδο.
Αυτή η πλανητική αποδοχή της δημοκρατίας και της ελεύθερης αγοράς θα υφάνει την ειρήνη και την συνεννόηση μεταξύ των λαών. Θεωρεί, δηλαδή, πως τα δύο αυτά πυρηνικά στοιχεία του δυτικού πολιτισμού-δημοκρατία και ελεύθερη οικονομία-είναι οι εγγυήσεις για έναν κόσμο ευημερίας και διεθνούς ειρήνης.
Την εξιδανίκευση αυτή της δημοκρατίας και της ελεύθερης αγοράς ήλθε να αποδομήσει η θεωρία του Χάντινγκτον που εντοπίζει στον “πολιτισμό” τον συγκρουσιακό σπινθήρα του σύγχρονου κόσμου Έτσι ο Χάντινγκτον δεν αποδόμησε μόνον την αισιόδοξη πρόβλεψη του Φουκουγιάμα αλλά σκιαγράφησε και την σκοτεινή εικόνα του μέλλοντος μέσα από την αντιπαράθεση –σύγκρουση των πολιτισμών. Για τον Χάντινγκτον οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης – όπως την περιέγραψε ο Φουκουγιάμα-είναι αυτές που επωάζουν τα πολιτιστικά μίση που πυροδοτούν τους πολέμους.
“ Η υλική πρόοδος δεν θα αλλάξει την ανθρώπινη φύση”// “To ίδιο μίσος θα εξακολουθήσει να υπάρχει στην ανθρώπινη κοινωνία”.
Ο Ουκρανικός πόλεμος ακυρώνει τον Χάντινγκτον
Η έναρξη και η διάρκεια του Ουκρανικού πολέμου φαίνεται πως διαψεύδει και αποδομεί την θεωρία του Χάντινγκτον. Κι αυτό γιατί ο συγκεκριμένος πόλεμος διεξάγεται μεταξύ δύο χωρών-λαών με κοινές πολιτιστικές και θρησκευτικές ρίζες (το ομότροπον και το ομόθρησκον) .Δύο χριστιανικά κράτη πολεμούν στην καρδιά της Ευρώπης προκαλώντας αμηχανία στους διεθνολόγους και στους διανοητές που αναζητούσαν τον επόμενο πόλεμο στις πολιτισμικές διαφορές(Χριστιανισμός vs Μουσουλμανισμός).
Σημειωτέον πως οι δύο εμπόλεμες χώρες,η Ουκρανία και η Ρωσία-υπήρξαν για πολλά χρόνια πυρηνικά στοιχεία του υπερεθνικού και υπερκρατικού μορφώματος ,της Σοβιετικής Ένωσης.
Πολλοί αποδίδουν τον πόλεμο αυτόν στην φιλοδοξία και στις νεοΤσαρικές επιδιώξεις του Πούτιν που ονειρεύεται την επανίδρυση της Τσαρικής Ρωσίας ως ηγεμονικής δύναμης στον σύγχρονο πολυ-πολικό κόσμο. Σε αυτό το πλαίσιο ο πολιτισμός και η “θρησκευτική συγγένεια” μεταξύ των χωρών-όπως διατείνεται ο Χάντινγκτον- δεν επηρεάζουν τις σχέσεις τους και ούτε μπορούν να λειτουργήσουν ανασταλτικά ή και αποτρεπτικά σε μία μελλοντική πολεμική σύρραξη.
Κάποιοι ειδικοί των διεθνών σχέσεων και “μελλοντολόγοι” του διεθνούς τοπίου που θα διαμορφωθεί στο εγγύς μέλλον εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στους ποικίλους α ν α θ ε ω ρ η τ ι σ μ ο ύ ς που αναπτύσσονται τελευταία σε πολλά σημεία της υφηλίου. Σύμφωνα με αυτούς, Ηγέτες και Λαοί, είναι θύματα μιας σφαλερής εντύπωσης πως η εδαφική έκταση ενός κράτους προσδιορίζει καταλυτικά και την ισχύ του (οικονομική, στρατιωτική…). Είναι πράγματι “αιχμάλωτοι της γεωγραφίας”, όπως περιγράφεται στο ομώνυμο βιβλίο του Tim Marshall.
“Εάν αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί ο Πούτιν έχει τόσο μεγάλη εμμονή στην Κριμαία, γιατί οι ΗΠΑ ήταν προορισμένες να εξελιχθούν σε πλανητική υπερδύναμη ή γιατί η ισχύς της Κίνας συνεχίζει να εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο, τότε όλες οι απαντήσεις βρίσκονται εδώ…Η γεωγραφία θέτει όρια στους ηγέτες όλου του κόσμου. Πράγματι, για να κατανοήσουμε τις διεθνείς εξελίξεις χρειάζεται να κατανοήσουμε τον άνθρωπο, τις ιδέες, τα κινήματα. Αλλά αν δεν γνωρίζουμε γεωγραφία, τότε δεν πρόκειται να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα” (οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Επιμύθιον
Τελικά βρισκόμαστε στο τέλος μιας θεωρίας (Χάντινγκτον) και στην αρχή μιας άλλης του Tim Marshall; Είμαστε καταδικασμένοι να υπηρετούμε ή να διαψεύδουμε κάποιες ερμηνείες –θεωρίες διανοητών που σχεδιάζουν ή προβλέπουν το σκηνικό της μεγάλης εικόνας του κόσμου μας; Οι θεωρίες αυτές λειτουργούν ως αποκωδικοποιητές του μέλλοντός μας ή λειτουργούν ως άλλοθι κάποιων επιλογών των ηγεμονικών δυνάμεων;
Μπορεί ο πολιτισμός σύμφωνα με τον Χάντινγκτον να επηρεάζει τις διακρατικές σχέσεις ,σίγουρα αποδεικνύεται πως η “γεωγραφία” διαμορφώνει όχι μόνον την Ιστορία αλλά και το πεπρωμένο μας. Ωστόσο δεν πρέπει να λησμονούμε και τα λόγια του Αλκιβιάδη που ιχνηλατώντας την βαθύτερη δομή των ηγεμονικών δυνάμεων και την πρακτική τους διακήρυξε-συμβούλεψε:
“ Κινδυνεύουμε να κυριαρχηθούμε, αν δεν κυριαρχήσουμε εμείς οι ίδιοι πάνω στους άλλους”.
Και όσοι απορούν με το γεγονός πως ο Πούτιν παραβίασε φανερά και ανερυθρίαστα το δίκαιο και την ηθική ας διαβάσουν τα λόγια του Κλέωνα που συμβούλευε τους Αθηναίους να τιμωρήσουν σκληρά τους αποστάτες Μηλίους:
“Αν όμως θέλετε να κρατήσετε την ηγεμονία σας έστω και με ανάρμοστες μεθόδους, τότε πρέπει για το συμφέρον σας να τους τιμωρήσετε, ακόμη κι αν τούτο είναι άδικο. Αλλιώς παραιτηθείτε από την ηγεμονία σας και φροντίστε το καλό σας όνομα, χωρίς να διατρέχετε κινδύνους”.
* Χρήσιμο βιβλίο: Ηλία Γιαννακόπουλου “Ουκρανικός Πόλεμος” ( Eκδόσεις “Γραφή”).
https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com/
