ΚΕΙΜΕΝΟ Α΄
Αλληλεγγύη και Κοινοτισμός
1. Βέβαια πέρα από την κοινωνική αλληλεγγύη στα τρία παραπάνω επίπεδα (οικονομικό, κοινωνικό, ψυχο-συναισθηματικό) υπάρχει και η ηθική παράμετρος που μας διαφοροποιεί από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο και καταδεικνύει την ποιότητα του πολιτισμού μας. Η έκφραση της κοινωνικής αλληλεγγύης αποκαλύπτει το ηθικό υπόβαθρο τόσο του ατόμου όσο και των σύγχρονων κοινωνιών.
2. Αντίθετα, μια κοινωνία που αδιαφορεί και προσπερνά τη φτώχεια και τη δυστυχία των άλλων είναι μια κοινωνία ανάπηρη, μια μη-κοινωνία. Γιατί η κοινωνία προϋποθέτει και συνεπάγεται την κοινότητα και το κοινό. Ο κοινοτισμός, ως ιδέα, κίνημα και πολιτική επιλογή εξανθρωπίζει το άτομο και το μετατρέπει σε «πρόσωπο». Κι αυτό γιατί ο κοινοτισμός δίνει έμφαση στις διανθρώπινες σχέσεις και στον ψυχικό σύνδεσμο των ανθρώπων που ζουν στην κοινότητα.
3. Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, συγκλίνουν και αλληλο-νοηματοδοτούνται η κοινωνική αλληλεγγύη και ο κοινοτισμός. Οι ηθικές προτεραιότητες και η αναγωγή του συν-ανήκειν και συν-κοινωνείν σε απόλυτες ατομικές και κοινωνικές αξίες συνιστούν τα βάθρα μιας υγιούς κοινωνίας.
4. Η κοινωνική αλληλεγγύη, λοιπόν, απορρέει από τη φυσική ανάγκη να συνυπάρχουμε με άλλα ανθρώπινα όντα. Συνιστά μια από τις πολλές εκφράσεις της κατηγορικής προσταγής του Καντ που συμπληρώνει το χριστιανικό πρόσταγμα «Πάντα ουν όσα αν θέλητε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ούτω και υμείς ποιείτε αυτοίς. Ούτος γαρ έστιν ο νόμος και οι προφήται», (Ματθαίος, Ζ, 12).
5. Και επειδή πολλοί θα αντιτείνουν πως η βοήθεια στον «πλησίον» συνιστά μια υπέρβαση του ναρκισσισμού μας και γι’ αυτό η αλληλεγγύη είναι δύσκολο έργο, τότε το λιγότερο που έχουμε να κάνουμε ως άτομα και κοινωνία είναι αυτό που διακήρυξε ο Δαλάι Λάμα.
6. «Αν μπορείς να βοηθάς τους άλλους. Αν δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, τουλάχιστον μην τους προκαλείς κακό».
(Ηλίας Γιαννακόπουλος,
Απόσπασμα από το κείμενο:
«Κοινωνική αλληλεγγύη: Κοινωνικός ανθρωπισμός»,
blog«ΙΔΕΟπολις»)
ΚΕΙΜΕΝΟ Β΄
Νέες επιλογές
1. Η μετά την πανδημία περίοδος είναι σίγουρο πως θα συνεπιφέρει σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική και την πολιτική μας ζωή. Η εμπειρία της καραντίνας απέδειξε πως κάποια πράγματα της καθημερινότητας μπορούν να αλλάξουν και καινούργιες προτεραιότητες να κυριαρχήσουν στη ζωή μας.
2. Βασικά νέα στοιχεία εισέβαλαν στη ζωή μας που σταθερά μπορούν να οδηγήσουν σε συναρπαστικές αλλαγές. Χαρακτηριστικότερα είναι η σφυρηλάτηση της ενότητας, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συνοχής ανάμεσα στους ανθρώπους. Δίχως εγκατάλειψη της ελεύθερης αγοράς και των ατομικών ελευθεριών θα αρχίσει να δίνεται μεγαλύτερη έμφαση σε συλλογικότερες προτεραιότητες, όπως η δημόσια υγεία και η φροντίδα ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων. Αναπόφευκτα θα υπάρξει αναπροσανατολισμός και των πολιτικών αξιών. Ο αχαλίνωτος και τυφλός εγωισμός για την προστασία και ικανοποίηση του απόλυτου «εγώ» θα δώσει τη θέση του σε περισσότερη κοινωνικότητα και σε πιο συλλογικές προσπάθειες. Είναι απαραίτητη η συνειδητοποίηση της ανάγκης εξισορρόπησης ανάμεσα στην πίστη μας για ελευθερία και περιορισμό των κρατικών αυθαιρεσιών και σε μια νέα κλίμακα ηθικών αξιών που τονίζει την ένταξη σε μια κοινότητα και την αύξηση του αισθήματος ατομικής ευθύνης. Η πανδημία μάς έδειξε τη δυνατότητα αναθεώρησης καθιερωμένων νοοτροπιών και την υιοθέτηση περισσότερο συντροφικών ηθικών αξιών. Χρειαζόμαστε να καθιερώσουμε πλέον μια πολιτική βαρύτερης ουσίας. Ένα ευρύτερο ήθος ατομικών ευθυνών και φροντίδας. Να καθορίσουμε ένα καινούργιο περίγραμμα κοινωνίας των πολιτών που θα οριοθετεί τον τρόπο που βλέπουμε τις δυνάμεις της αγοράς, από τη μια μεριά, και τη δυναμική του κράτους – και ιδιαίτερα του κοινωνικού κράτους – από την άλλη.
3. Με άλλα λόγια, η έγνοια μας από τώρα και στο εξής θα πρέπει να είναι η οικοδόμηση μιας κοινωνίας που μας γεμίζει ικανοποίηση και που μας κάνει να αισθανόμαστε σαν μέρος ενός συνόλου μεγαλύτερου από τον εαυτό μας. Αυτό σηματοδοτεί μια απόκριση περισσότερο «προοδευτική» απέναντι σε κάποιες παραδοσιακές αδυναμίες του φιλελευθερισμού. Τα όποια ηθικά μειονεκτήματα της σημερινής κοινωνίας μπορούν να αντιστραφούν με στροφή στην κοινότητα, τη μεγαλύτερη αλληλεγγύη και την αίσθηση υπευθυνότητας. Σύμφωνα με τον Amitai Etzioni («Thespiritof Community», Fontana, 1995) οι νέες αντιλήψεις ομιλούν για διαφορετικές ηθικές ιεραρχήσεις που καταδικάζουν την υπερβολή στη διεκδίκηση ατομικών δικαιωμάτων και επιμέρους ταυτοτήτων αλλά και στην υποβάθμιση των ατομικών μας ευθυνών. Η άρνηση των παρεμβάσεων του κράτους δεν μπορεί να μεταφράζεται σε απουσία των ατομικών ηθικών υποχρεώσεων απέναντι στο κοινωνικό μας περιβάλλον.
4. Το καινούργιο πολιτικό πλαίσιο θα μπορούσε να είναι η «εταιρική δημοκρατία» (σύμφωνα και με το έργο του Paul Hirst «Associative Democrasy», Polity, 1994), με την έννοια της σμίλευσης στενότερων διαδραστικών σχέσεων μεταξύ πολιτών και δημοσίων δραστηριοτήτων και αποφάσεων. Ο μεγαλύτερος δηλαδή εκδημοκρατισμός και η διαφάνεια με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της κοινωνίας των πολιτών στη λήψη αποφάσεων. Γεφυρώνοντας έτσι και το χάσμα κοινωνικού κεφαλαίου που έχει δημιουργηθεί στη λειτουργία της δημοκρατίας (βλ. και τη σημαντική μελέτη του Robert D. Putnam «Democraciesin Flux», Oxford, 2004).
5. Μετά τον κορωνοϊό ένα νέο πλαίσιο φροντίδας και κοινωνικής συμπαράστασης ανατέλλει (Δημοσίευμα εφημερίδας)
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ΄
Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α
1. Δεν μπορώ να ακούω,
2. δεν θέλω να βλέπω άλλα
3. πνιγμένα ανθρώπινα κορμιά.
4. Πώς έγινα εγώ έτσι;
5. Να βλέπω χέρια απλωμένα
6. και το χέρι μου να μην τεντώνεται;
7. Να κρατώ στις παλάμες μου ένα χέρι
8. κι αυτό να ξεγλιστρά σαν χέλι
9. και να χάνεται κάτω από τα κύματα;
10. Τι άνθρωπος είμαι εγώ που δεν σώζω κανέναν;
11. Ποια αλληλεγγύη γεμίζει φέρετρα;
12. Πέστε μου ποια αλληλεγγύη;
(«Αλληλεγγύη»: Σοφία Κιόρογλου)
Ε Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Σ
Α.Δώστε την περίληψη του Κ.Α. σε 80 λέξεις.
/15
Β1. Βάλτε τη λέξη Σωστό ή Λάθος στο τέλος των προτάσεων με αναφορά στις αντίστοιχες § του Κ.Β.: 1. Η πανδημία κατέστησε αναγκαία την αλληλεγγύη ανάμεσα στους ανθρώπους (…), 2. Η ανάγκη για ελευθερία θα συνοδευτεί κι από μείωση της ατομικής ευθύνης (…), 3. Η κοινωνία των πολιτών θα προσδιορίσει και τον τρόπο που βλέπουμε το κοινωνικό κράτος (…), 4. Η στροφή στην κοινότητα αδυνατεί να αναιρέσει τα ηθικά μειονεκτήματα της κοινωνίας (…), 5. Η «εταιρική δημοκρατία» προϋποθέτει την υποβάθμιση της κοινωνίας των πολιτών (…).
/10
Β2α. Να βρείτε και να αξιολογήσετε την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του Κ.Β.λαμβάνοντας υπόψη τη σχέση του με το θέμα και τη θέση που λαμβάνει – προβάλλει ο συγγραφέας. Δώστε δύο παραδείγματα που επικυρώνουν τα παραπάνω.
/8
β.«Χαρακτηριστικότερα…ανθρώπους» (§2, Κ.Β.). Με ποιον τρόπο και ποιες θέσεις θεμελιώνει και επεξηγεί την παραπάνω βασική του θέση ο συγγραφέας. Να σχολιάσετε το ρόλο δύο γλωσσικών επιλογών στην προβολή και στερέωση της θέσης αυτής.
/7
Β3α. Να βρείτε στα Κ.Α. και Κ.Β. μία κοινή αναφορά στην αξία και το ρόλο του «κοινοτισμού» στην μετά κορονοϊό εποχή και κοινωνίες.
/10
β. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμες έτσι ώστε ο λόγος να καταστεί πιο άμεσος και οικείος: 1.Η υιοθέτηση συντροφικών ηθικών αξιών (§2, Κ.Β.), 2.Θα οριοθετεί τον τρόπο που βλέπουμε (§2, Κ.Β.), 3.Με την έννοια στης σμίλευσης στενότερων σχέσεων (§4, Κ.Β.), 4.Η σφυρηλάτηση της ενότητας ανάμεσα στους ανθρώπους (§2, Κ.Β.), 5.Η οικοδόμηση μιας κοινωνίας (§3, Κ.Β.).
/5
Γ. Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α
Δώστε σε γενικές γραμμές τα συναισθήματα του ποιητικού υποκειμένου και να επισημάνετε τέσσερις κειμενικούς δείκτες αναλύοντας δύο από αυτούς. Νιώσατε κάποτε κι εσείς όπως η ποιήτρια; (180 λέξεις)
/15
Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ – ΈΚΘΕΣΗ
1.«Οι σύγχρονες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες προβάλλουν επιτακτικά το αίτημα της «αλληλεγγύης» ως συστατικού στοιχείου του πολιτισμού μας. Σε κείμενο των 500 λέξεων να αναπτύξετε: α. Τη μορφή (ες) και το περιεχόμενο της αλληλεγγύης και β. Τη θετική συνεισφορά αυτής τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία» (Να έχει το κείμενο τη μορφή άρθρου).
/30
Εναλλακτικό
2. Στα κείμενα διαπιστώνονται ως αναγκαιότητα οι αλλαγές που επέφερε ή θα επιφέρει η πανδημία για την επιβίωση των κοινωνιών και την εξασφάλιση συνθηκών για μια άλλη ποιότητα ζωής. Να βρείτε και να αναπτύξετε τρία (3) θετικά στοιχεία για την επίτευξη των παραπάνω στόχων (υποχρεωτικά από το κείμενο ή δύο από τα κείμενα κι ένα της δικής σας πρότασης – επιλογής) και τον τρόπο με τον οποίο το σχολείο μπορεί να καλλιεργήσει στους νέους τον κοινοτισμό και η οικογένεια την αξία της κοινωνικής αλληλεγγύης. (370 λέξεις)
Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ
Α.Στο κείμενο καταγράφεται η σχέση της κοινωνικής αλληλεγγύης με τον κοινοτισμό. Αρχικά τονίζεται η παράλληλη πορεία της κοινωνικής αλληλεγγύης με την ηθική. Επισημαίνεται, επίσης, η αλληλονοηματοδότηση μεταξύ της κοινωνικής αλληλεγγύης και του κοινοτισμού που ενισχύει τον ψυχικό δεσμό μεταξύ των ανθρώπων. Στο πλαίσιο αυτό η ανθρώπινη συνύπαρξη λογίζεται ως αξία. Προς επίρρωση του περιεχομένου της κοινωνικής αλληλεγγύης προβάλλεται η κατηγορική προσταγή του Καντ και η σχετική προτροπή του Χριστιανισμού. Επιλογικά και ενάντια στις ενστάσεις που διατυπώνονται για το εφικτό της κοινωνικής αλληλεγγύης παρατίθεται σχετική γνώμη του Δαλάι Λάμα.
Β1.1Σ («Χαρακτηριστικότερα…ανθρώπου», §2), 2Λ («Είναι απαραίτητο…ευθύνης», §2), 3Σ («Να καθορίσουμε…άλλη», §2), 4Λ («Τα όποια…υπευθυνότητας», §3), 5Λ(§4).
Β2α.Ο τίτλος προοικονομεί και προϊδεάζει τον αναγνώστη για τις «προβλέψεις» του σχετικά με την μετα-κορονοϊό εποχή. Έτσι ο αναγνώστης διερωτάται και αναζητά το είδος και το περιεχόμενο των επιλογών. Έτσι προκαλείται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και εστιάζει την προσοχή του στις συγκεκριμένες επιλογές. Ο συγγραφέας προβαίνει στην καταγραφή αλλά και στην προτροπή για τις αλλαγές – επιλογές που είναι αναγκαίες. Ενδεικτικά τέτοιες επιλογές μπορεί να είναι: α. Η κοινωνία της αλληλεγγύης και της κοινωνικής συνοχής (§1), β. Η ένταξη στην κοινότητα με την αρωγή ενός επαναπροσδιορισμού των ηθικών αξιών. Με την ανάλυση των δύο αυτών επιλογών ο συγγραφέας δίνει το περιεχόμενο του τίτλου και επεξηγεί την επιλογή του όρου «Επιλογές» ως τίτλο. Έτσι αυτός λειτουργεί με σωστό επικοινωνιακό τρόπο και βοηθά στην κατανόηση του κειμένου.
β. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί το πλαίσιο της αυριανής κοινωνίας, ως μίας αναγκαιότητας μετά την επέλαση της πανδημίας. Θεμέλιοι λίθοι αυτής της κοινωνίας η Ενότητα, η Αλληλεγγύη και η Κοινωνική συνοχή. Την πρότασή του αυτή τη θεμελιώνει και την επεξηγεί με τα ακόλουθα επί μέρους στοιχεία, ακολουθώντας υπόρρητα μία παραγωγική συλλογιστική πορεία (Γενικό ® Ειδικό). Ειδικότερα τα στοιχεία που θεμελιώνουν τη βασική του θέση – πρόταση είναι: α. Η στροφή – έμφαση σε «συλλογικότερες προτεραιότητες», β. Η άρνηση – υπέρβαση του εγωκεντρικού πνεύματος και η καλλιέργεια της κοινωνικότητας, γ. Η ένταξη σε κοινότητες και η αύξηση της ατομικής ευθύνης, δ. Η αποδοχή ενός νέου Ηθικού κώδικα. Τα παραπάνω στοιχεία συνθέτουν την πρόταση – όραμα του συγγραφέα.
Την παραπάνω θέση με τα ιδιαίτερα γνωρίσματα την υποστηρίζει και με τις ανάλογες γλωσσικές επιλογές. Εκτός από το γ’ Ενικό πρόσωπο που υποδηλώνει το ουδέτερο ύφος και την αντικειμενικότητα ο συγγραφέας στην §2 χρησιμοποιεί και το α’ Πληθυντικό πρόσωπο με σκοπό να καταδείξει την καθολικότητα της απαίτησης και συμμετοχής σε αυτήν την επιλογή. Η αλλαγή της κοινωνίας προς μία θετική εκδοχή προϋποθέτει την ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση όλων. Υφολογικά το πρόσωπο αυτό προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και οικειότητα. Σημαντικός, επίσης, είναι και ο ρόλος της Προτρεπτικής Υποτακτικής (να καθιερώσουμε, να καθορίσουμε). Με τη συγκεκριμένη έγκλιση υποδηλώνεται η ευχή – συμβουλή – προτροπή για το χρέος και την ευθύνη όλων μας με στόχο τη δόμηση μιας άλλης κοινωνίας.
Β3α.Και στα δύο κείμενα γίνεται ευρεία αναφορά στην έννοια και την αναγκαιότητα – ρόλο του κοινοτισμού. Ειδικότερα στο Κ.Α. (§2) καταγράφεται η συμβολή του στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και στην ενίσχυση των διαπροσωπικών σχέσεων. Επιπλέον τονίζεται ο ρόλος του κοινοτισμού στη βίωση του αισθήματος της συγ-κοινωνίας των ανθρώπων (§3). Ανάλογες αναφορές υπάρχουν και στο Κ.Β., όπως η προτεραιτότητα στην ένταξη σε μια κοινωνία (§1) που συνοδεύεται από θετικά στοιχεία και βιώματα, όπως την ηθικοποίηση και συντροφικότητα. Επίσης ο κοινοτισμός ενισχύει την αλληλεγγύη και καλλιεργεί την υπευθυνότητα (§3). Γενικότερα ο κοινοτισμός ως θεσμός και κοινωνική συμπεριφορά – πρακτική προβιβάζει σε αξία την ατομική ευθύνη και το αίσθημα της κοινωνικής αλληλεγγύης μέσα από την σφυρηλάτηση της συντροφικότητας και της ηθικής συμπεριφοράς.
β.1.Υιοθέτηση - Αποδοχή, 2.Οριοθετεί – Καθορίζει - Προσδιορίζει, 3.Σμίλευσης – Χάραξης – λάξευμα – σκάλισμα – καλλιέργεια, 4.Σφυρηλάτηση - Διαμόρφωση, 5.Οικοδόμηση - Χτίσιμο.
Γ. Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α
Στο ποίημα το ποιητικό υποκείμενο με έναν απολογητικό και εξομολογητικό τρόπο εκφράζει τη θλίψη του για την αδυναμία να προσφέρει βοήθεια – ίσως και ζωή – σε συνανθρώπους πάσχοντες ή που ζητούν βοήθεια. Σε κάποιους στίχους τα συναισθήματα λαμβάνουν τη μορφή ενοχικών συναισθημάτων μέσα από μία έντονη αυτοκριτική (4, 10). Αυτή η ηθική αυτομαστίγωση υποδηλώνει κάποιες ενοχής για ό,τι μπορούσε να πράξει και δεν το έπραξε ή για κάποια αδιαφορία (5-6). Είναι μία καταγγελία για έναν υφέρποντα μιθριδατισμό (ατομικό και κοινωνικό). Η έκφραση των συναισθημάτων του ποιητικού υποκειμένου φανερώνει μία προσπάθεια αυτογνωσίας (4…) για να αιτιολογήσει και όχι να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του. Πολλές φορές τα συναισθήματα λαμβάνουν τη μορφή ενός επικριτικού λόγου ή ακόμη και καταγγελτικού για την αδυναμία ή απροθυμία προσφοράς αλληλεγγύης (11-12).
Στο ποίημα πλεονάζουν τα εκφραστικά μέσα που συνδράμουν στην εξωτερίκευση και αποτύπωση των συναισθημάτων της ποιήτριας. Τέτοια είναι: Το α’ Ενικό πρόσωπο, Τα Ερωτηματικά, Οι Εικόνες, Οι Επαναλήψεις και ο Συγκινησιακός λόγος. Ειδικότερα το α΄ Ενικό πρόσωπο υποδηλώνει την έκφραση μιας προσωπικής εξομολόγησης της ποιήτριας αλλά και μιας έντονης αυτοκριτικής για την αδυναμία της να προσφέρει βοήθεια. Ο υποκειμενικός χαρακτήρας του προσώπου αναδεικνύει και το μέγεθος της ευθύνης που βαραίνει ηθικά την ποιήτρια. Τα πολλαπλά ερωτηματικά του ποιήματος αναδεικνύουν την αγωνία της ποιήτριας να οριοθετήσει το πλαίσιο ευθύνης της. Όσο, όμως, κι αν το ερώτημα απευθύνεται στο Εγώ της, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως αυτό έχει αποδέκτη και το Εμείς. Έτσι οι εκφραστικοί τρόποι βοηθούν στην ανάδειξη και καταγγελία της κοινωνικής υποκρισίας και της ψευδούς αλληλεγγύης.
Σε μία παρόμοια περίπτωση αδυναμίας – απροθυμίας επίδειξης αλληλεγγύης βρέθηκα κι εγώ, όταν προσπέρασα έναν άστεγο χωρίς την εκδήλωση ενδιαφέροντος ή κάποιας πρακτικής βοήθειας και υλικής αλληλεγγύης. Ο άστεγος δεν ζητιάνευε, αλλά τα μάτια, το βλέμμα και η όλη παρουσία του αποτύπωναν μία «ικεσία» για βοήθεια. Ένιωσα πολύ αμήχανος όταν άρχισα να συνειδητοποιώ πως η αδιαφορία μου ίσως να απογοήτευε τον άστεγο και να διόγκωνε το πρόβλημά του. Μία αδιαφορία αναιτιολόγητη που με οδήγησε σε μία σκληρή αυτοκριτική γι’ αυτόν τον μιθριδατισμό που κυριαρχεί στην εποχή μας.
Δ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ – ΈΚΘΕΣΗ
Η ανάλυση του θέματος 1 βρίσκεται στο blog του συγγραφέα ΙΔΕΟπολις, iliasgiannakopoulos.blogspot.comκαι ειδικότερα στα άρθρα:α.«Κοινωνική Αλληλεγγύη – Κοινωνικός ανθρωπισμός»και β.«Κοινωνική Αλληλεγγύη: Θετική ενέργεια».
https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com/
