Η Κραυγή είναι το δημοφιλές όνομα που δίνεται σε μια σύνθεση που δημιούργησε ο Νορβηγός εξπρεσιονιστής καλλιτέχνης Έντβαρτ Μουνκ το 1893. Ο αρχικός γερμανικός τίτλος που έδωσε ο Μουνκ στο έργο του ήταν Der Schrei der Natur (Η Κραυγή της Φύσης) και ο νορβηγικός τίτλος είναι Skrik (Shriek). Το αγωνιώδες πρόσωπο του πίνακα έχει γίνει μια από τις πιο εμβληματικές εικόνες της τέχνης, που θεωρείται ότι συμβολίζει το άγχος της ανθρώπινης κατάστασης.
Ο Μουνκ θυμόταν ότι βγήκε για μια βόλτα στο ηλιοβασίλεμα όταν ξαφνικά το φως του ήλιου που έδυε έκανε τα σύννεφα "κόκκινα σαν το αίμα". Ένιωσε μια "άπειρη κραυγή που διαπερνούσε από τη φύση" Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει το σημείο σε ένα φιόρδ με θέα στο Όσλο και έχουν προτείνει άλλες εξηγήσεις για τον αφύσικα πορτοκαλί ουρανό, που κυμαίνονται από τα αποτελέσματα μιας ηφαιστειακής έκρηξης έως μια ψυχολογική αντίδραση από τον Μουνκ στον εγκλεισμό της αδερφής του σε ένα κοντινό φρενοκομείο.
Ο ίδιος ο ζωγράφος είχε γράψει στο ημερολόγιο του περιγράφοντας την στιγμή της έμπνευσης του: «Ένα δειλινό περπατούσα σ’ ένα δρομάκι με δυο φίλους, την ώρα που ο ήλιος άρχισε να δύει. Ο ουρανός, ξαφνικά, έγινε κόκκινος σαν αίμα. Σταμάτησα, νιώθοντας εξαντλημένος, και στηρίχτηκα σ’ έναν φράχτη. Έβλεπα αίμα και γλώσσες φωτιάς πάνω από το μαύρο-μπλε φιορδ και την πόλη. Οι φίλοι μου προχώρησαν κι εγώ έμεινα εκεί, τρέμοντας από την αγωνία. Κι ένιωσα ένα ατέλειωτο ουρλιαχτό να διαπερνά τη φύση». Μάλιστα, ο πρώτος τίτλος του έργου ήταν «Η Κραυγή της Φύσης».
Ο Μουνκ δημιούργησε τέσσερις εκδοχές του πίνακα, οι δύο σε παστέλ, καθώς και μια λιθογραφία σε πέτρα, από την οποία σώζονται πολλές εκτυπώσεις. Η Κραυγή έχει υπάρξει στόχος πολλών διάσημων κλοπών. Το 1994 κλάπηκε η εκδοχή της Εθνικής Πινακοθήκης. Ανακτήθηκε αρκετούς μήνες μετά. Μία από τις παστέλ εκδοχές πέτυχε την τέταρτη υψηλότερη ονομαστική τιμή που έχει καταβληθεί για ένα έργο τέχνης σε δημόσια δημοπρασία.
Μεταξύ των θεωριών που αναπτύχθηκαν για να εξηγήσουν τον κοκκινωπό ουρανό στο φόντο είναι η μνήμη του καλλιτέχνη των αποτελεσμάτων της ισχυρής ηφαιστειακής έκρηξης του Κρακατόα, που χρωμάτισε έντονα κόκκινα τους ουρανούς του ηλιοβασιλέματος σε τμήματα του δυτικού ημισφαιρίου επί μήνες το 1883 και το 1884, περίπου μια δεκαετία πριν ο Μουνκ ζωγραφίσει την Κραυγή. Αυτή η εξήγηση αμφισβητήθηκε από μελετητές, που σημειώνουν ότι ο Mουνκ ήταν εκφραστικός ζωγράφος και δεν ενδιαφερόταν πρωτίστως για την κατά γράμμα απόδοση όσων έβλεπε. Μια άλλη εξήγηση για τον κόκκινο ουρανό είναι ότι οφείλεται στην εμφάνιση σύννεφων που εμφανίζονται στο γεωγραφικό πλάτος της Νορβηγίας και που μοιάζουν εξαιρετικά με τον ουρανούς που απεικονίζεται στην Κραυγή. Εναλλακτικά έχει υποστηριχθεί ότι η γειτνίαση τόσο ενός σφαγείου όσο και ενός φρενοκομείου με την τοποθεσία που απεικονίζεται στον πίνακα μπορεί να του έδωσε κάποια έμπνευση. Το σκηνικό έχει αναγνωριστεί ως η θέα από ένα δρόμο με θέα στο Όσλο, δίπλα στο Οσλοφιορδ και στο νησί Χοβέντεγια, από το λόφο του Εκεμπεργκ. Οταν ζωγράφισε το έργο, η μανιοκαταθλιπτική αδερφή του Μουνκ, Λάουρα Κατερίνε, ήταν ασθενής στο φρενοκομείο στους πρόποδες του Εκεμπεργκ.
Περουβιανή μούμια στο Λα Σπέκολα της Φλωρεντίας.
Το 1978 ο μελετητής του Μουνκ Ρόμπερτ Ρόζενμπλουμ υποστήριξε ότι το παράξενο, άφυλο πλάσμα στο προσκήνιο του πίνακα το εμπνεύστηκε από μια περουβιανή μούμια, που ο Μουνκ μπορεί να είχε δει στην Παγκόσμια Εκθεση του 1889 στο Παρίσι. Αυτή η μούμια, που ήταν θαμμένη σε εμβρυϊκή στάση με τα χέρια της παράλληλα με το πρόσωπό της, κέντρισε επίσης τη φαντασία του φίλου του Μουνκ Πωλ Γκωγκέν: αποτέλεσε πρότυπο για μορφές σε περισσότερους από είκοσι πίνακες του Γκωγκέν, μεταξύ αυτών της κεντρικής μορφής στον πίνακα του Ανθρώπινη δυστυχία (Τρύγος σταφυλιών στην Αρλ) και για την ηλικιωμένη γυναίκα στα αριστερά στον πίνακά του Από πού ερχόμαστε; Τι είμαστε; Πού πάμε; Το 2004 ένας Ιταλός ανθρωπολόγος ισχυρίστηκε ότι ο Μουνκ ίσως είχε δει μια μούμια στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Φλωρεντίας, που έχει ακόμη πιο εντυπωσιακή ομοιότητα με τον πίνακα. Ωστόσο μεταγενέστερες μελέτες αμφισβήτησαν την ιταλική θεωρία, καθώς ο Μουνκ δεν επισκέφτηκε τη Φλωρεντία, παρά μόνο μετά τη ζωγραφική της Κραυγής.
Οι εικόνες της Κραυγής έχουν συγκριθεί με εκείνες που βιώνει ένα άτομο που πάσχει από διαταραχή αποπροσωποποίησης, ένα αίσθημα παραμόρφωσης του περιβάλλοντος και του εαυτού του.
Ο Αρθουρ Λιούμποβ περιέγραψε την Κραυγή ως «εικόνα της σύγχρονης τέχνης, μια Μόνα Λίζα της εποχής μας». Έχει ερμηνευθεί ευρέως ως αντιπροσωπευτική του παγκόσμιου άγχους της σύγχρονης ανθρωπότητας.
Εκδοχές
Ο Μουνκ δημιούργησε τέσσερις εκδοχές, δύο με χρώμα και δύο με παστέλ. Η πρώτη ήταν με χρώμα το 1893. Ανήκει στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης της Νορβηγίας στο Οσλο. Αυτή είναι η εκδοχή που έχει τη μόλις διακρινόμενη επιγραφή με μολύβι "θα μπορούσε να είχε ζωγραφιστεί μόνο από έναν τρελό. Μία παστέλ εκδοχή της ίδιας χρονιάς, που ίσως να ήταν μια προκαταρκτική σπουδή, βρίσκεται στη συλλογή του Μουσείου Μουνκ. Η δεύτερη παστέλ εκδοχή του 1895 πουλήθηκε 119.922.600 $ στη δημοπρασία του Sotheby's Ιμπρεσιονιστικής και Μοντέρνας Τέχνης στις 2 Μαίου 2012 στον επενδυτή Λέον Μπλακ. Η δεύτερη εκδοχή με χρώμα χρονολογείται από το 1910, σε μια περίοδο που ο Μουνκ επανεξέτασε μερικές από τις προηγούμενες συνθέσεις του και βρίσκεται επίσης στη συλλογή του Μουσείου Μουνκ. Αυτές οι εκδοχές σπάνια έχουν τσξιδέψει, όπως το παστέλ του 1895, που εκτέθηκε στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης από τον Οκτώβριο του 2012 ως τον Απρίλιο του 2013 και το παστέλ του 1893, που εκτέθηκε στο Μουσείο Βαν Γκογκ στο Άμστερνταμ το 2015.
Επί πλέον ο Μουνκ δημιούργησε μια λιθογραφική πλάκα της σύνθεσης το 1895, από την οποία σώζονται αρκετές εκτυπώσεις που παρήχθησαν από το Μουνκ.Μόνο περίπου 50 εκτυπώσεις έγιναν, προτού η αρχική πλάκα υποστεί επανεπεξεργασία από τον τυπογράφο, απουσία του Μουνκ.
Η σύνθεση του υλικού της ζωγραφισμένης εκδοχής του 1893 εξετάστηκε το 2010. Η χρωματική ανάλυση αποκάλυψε τη χρήση του κίτρινου του κάδμιου, κόκκινου του κινναβαρίτη, βαθύ γαλάζιου και βιριδιανού, μεταξύ άλλων χρωμάτων εν χρήσει το 19ο αιώνα.
.jpg){kind=small}
H επιγραφή με μολύβι στην Κραυγή της Εθνικής Πινακοθήκης της Νορβηγίας
Επιγραφή με μολύβι
Ο πίνακας που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Νορβηγίας έχει μια επιγραφή με μολύβι με πεζά γράμματα στην άνω αριστερή γωνία, που αναφέρει "θα μπορούσε να έχει ζωγραφιστεί μόνο από έναν τρελό". Μπορεί να διακριθεί μόνο με εγγύτατη εξέταση του πίνακα. Θεωρήθηκε ότι ήταν σχόλιο κριτικού ή επισκέπτη σε μια έκθεση. Παρατηρήθηκε για πρώτη φορά όταν ο πίνακας εκτέθηκε στην Κοπεγχάγη το 1904, έντεκα χρόνια μετά τη δημιουργία του. Με τη χρήση της υπέρυθρης φωτογραφίας η μελέτη του γραφικού χαρακτήρα δείχνει σήμερα ότι το σχόλιο προστέθηκε από το Μουνκ. Εχει υποστηριχθεί ότι ο Μουνκ πρόσθεσε την επιγραφή μετά τα επικριτικά σχόλια που έγιναν όταν ο πίνακας εκτέθηκε για πρώτη φορά στη Νορβηγία τον Οκτώβριο του 1895. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο Μουνκ πληγώθηκε πολύ από αυτές τις επικρίσεις, όντας ευαίσθητος για την ψυχική ασθένεια που επικρατούσε στην οικογένειά του.
Στη λαϊκή κουλτούρα
Η μάσκα από την ταινία Scream (1996) εμπνευσμένη από τον πίνακα.
Στα τέλη του εικοστού αιώνα Η Κραυγή έγινε αντικείμενο μίμησης, παρωδίας και (μετά τη λήξη των πνευματικών δικαιωμάτων) πλήρους αντιγραφής, γεγονός που την έκανε να αποκτήσει μια εμβληματική θέση στη λαϊκή κουλτούρα. Χρησιμοποιήθηκε στο εξώφυλλο ορισμένων εκδόσεων του βιβλίου Η Πρωτογενής Κραυγή του 1970 του Aρθουρ Γιάνοφ.
Το 1983–1984 ο ποπ καλλιτέχνης Άντι Γουόρχολ έφτιαξε μια σειρά μεταξοτυπιών αντιγράφων έργων του Μουνκ, συμπεριλαμβανομένης της Κραυγής. Η δηλωμένη πρόθεσή του ήταν να αποαγιοποιήσει τον πίνακα, καθιστώντας τον μαζικά αναπαραγώγιμο αντικείμενο. Ο Μουνκ είχε ήδη όμως ξεκινήσει αυτή τη διαδικασία, κάνοντας μια λιθογραφία του έργου για αναπαραγωγή. Η ειρωνική και ασεβής μεταχείριση από τον Ερρό του αριστουργήματος του Μουνκ στους ακρυλικούς του πίνακες Η Δεύτερη Κραυγή (1967) και Ντινγκ Ντονγκ (1979) θεωρείται χαρακτηριστική της μεταμοντέρνας τέχνης. Η έκφραση του Κέβιν ΜακΚάλιστερ (Μακόλεϊ Κάλκιν) στην αφίσα για την ταινία Μόνος στο Σπίτι είναι εμπνευσμένη από την Κραυγή.
Η μάσκα Ghostface που φορούσαν οι πρωταγωνιστές της σειράς ταινιών τρόμου Scream βασίζεται στον πίνακα και δημιουργήθηκε από την Μπρίτζιτ Σλέιερτιν, υπάλληλο του Fun World, ως κοστούμι του Χαλοουίν, πριν ανακαλυφθεί από τη Μάριαν Μανταλένα και τον Γουές Κρέιβεν για την ταινία. Οι κυριότεροι εξωγήινοι πρωταγωνιστές που εμφανίζονται στη σειρά του BBC Doctor Who του 2011, που ονομάζονται "The Silence", έχουν μια εμφάνιση εν μέρει βασισμένη στην Κραυγή.
Το 2013 Η Κραυγή ήταν ένας από τους τέσσερις πίνακες που επέλεξε η Νορβηγική ταχυδρομική υπηρεσία για μια σειρά γραμματοσήμων για την 150η επέτειο από τη γέννηση του Eντβαρτ Μουνκ. Το 2018 το Νορβηγικό κωμικό ντουέτο Ylvis έκανε ένα μιούζικαλ με βάση την κλοπή του πίνακα με πρωταγωνιστή τον Πολ Ενγκερ που τον έκλεψε το 1994.
Μια ομάδα βοήθειας ασθενών νευραλγίας τριδύμου (που έχει περιγραφεί ως η πιο επώδυνη κατάσταση πόνου που υπάρχει) έχει επίσης υιοθετήσει τον πίνακα ως σύμβολο της πάθησης.
Η Κραυγή του Υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ
Μια απλοποιημένη εκδοχή του θέματος της ζωγραφικής είναι ένα από τα εικονογράμματα που θεωρήθηκε από το Υπουργείο Ενέργειας των Η.Π.Α. ως μη-γλωσσικό σύμβολο κινδύνου για να προειδοποιήσει τους μελλοντικούς ανθρώπινους πολιτισμούς για την παρουσία ραδιενεργών αποβλήτων.
