Και χείρας Συμεών ευλογήσας[1]
Την 2α Φεβρουαρίου η Αγία Εκκλησία εορτάζει την Υπαπαντή του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Δεσποτική εορτή. Τι ακριβώς εορτάζουμε;;
Σαράντα ημέρες μετά την γέννησή Του η Παναγία και ο μνηστήρας Της Ιωσήφ, σύμφωνα με τον μωσαϊκό νομό οδήγησαν τον νεογέννητο Χριστό εις τον ναό των Ιεροσολύμων. Έτσι προβλεπόταν από τον νόμο. Αν το πρωτότοκο παιδί ήταν αγόρι αφιερωνόταν εις τον θεό και οι γονείς του ανάλογα με τις οικονομικές τους δυνατότητες πρόσφεραν ως θυσία ή δυο τρυγόνια ή ένα ζεύγος περιστεριών.
Τον Χριστό υποδέκτηκε ο υπερήλικας Προφήτης Συμεών, ο οποίος είχε λάβει υπόσχεση από τον Θεό ότι πρώτα θα δει τον Σωτήρα του κόσμου και μετά θα πεθάνει. Ο υπέργηρος και Δίκαιος Συμεών από το Άγιο Πνεύμα ογηγηθείς βρέθηκε εις τον ναό και δέκτηκε εις την αγκαλιά του τον Χριστόν τον ευλόγησε και είπε «Νυν απολύεις τον δούλον σου, Δέσποτα κατά το ρήμα σου εν ειρήνη,ότι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτήριον σου, ο ητοίμασας κατά πρόσωπον πάντων των λαών.Φως εις αποκάλυψιν εθνών και δόξαν λαού σου Ισραήλ»(Λουκ. Β΄25-32) . Ομολόγησε δηλαδή ότι μετά χαράς κλείνει τους οφθαλμούς του εις τον θάνατοαφού αξιώθηκε να δει τον σωτήρα του κόσμου δηλαδή τον Ιησούν Χριστό.
Παρόντες ήσαν η μητέρα Του η Παναγία και ο Δίκαιος Ιωσήφ, τους οποίους ευλόγησε και απεθυνόμενος προς την Αειπάρθενο Θεοτόκο προέβλεπε το πάθος του Κυρίου και τον πόνο που θα νοιώσει Αυτή βλέποντας τον Υιό Της σταυρωμένο, με τους λόγους «Και σου δε αυτής την ψυχήνδιελεύσεται ρομφαία,όπως αν αποκαλυφθώσιν εκ πολλών καρδιών διαλογισμοί». Πράγματι οι προφητείες του Συμεών επαληθεύτηκαν.
Αφού έγιναν τα υπό του νόμου προβλεπόμενα ο Κύριος με την μητέρα Του Παναγία και τον Ιωσήφ επέστρεψαν εις την πόλη Ναζαρέτ και ο μικρός Ιησούς μεγάλωνε πληρούμενος σοφίας και χάρη Θεού ήταν εις αυτόν.
Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός
Τρεις Ιεράρχες: τρεις στυλοβάτες της Ορθοδοξίας,
της Παιδείας και του Ελληνισμού.
Ξεχωριστή ημέρα η 30ή Ιανουαρίου για την Ορθοδοξία, τις επιστήμες και τον ελληνισμό,. Είναι η ημέρα του κοινού εορτασμού τριών Αγίων μορφών της ορθόδοξης πίστης που τίμησαν τα γράμματα, τις επιστήμες και τον ελληνικό πολιτισμό. Πρόκειται για τον εορτασμό της μνήμης των τριών Ιεραρχών‧ του Αγίου Βασιλείου, του Αγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνού και του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Γόνοι πλουσίων αριστοκρατικών οικογενειών της εποχής προικισμένοι με μαθησιακές δυνατότητες ασχολήθηκαν με τα γράμματα καισπούδασαν όλες τις σύγχρονες επιστήμες.
Διακρίθηκαν στις σπουδές των γνωρίζοντας δυο δρόμους‧ τον δρόμο από το σπίτι στην εκκλησία και τον δρόμο από το σπίτι στο πανεπιστήμιο.Δεν τους παρέσυρε το κλίμα της εποχής για να υπηρετήσουν τα είδωλα. Τάξανε τον εαυτό τους εις την υπηρεσία των ανθρώπων δια μέσου της πίστης της ειλικρινούς Αγάπης προς κάθε αδελφό,όπως δίδαξε ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός.
Πωλούν τα υπάρχοντά τους και αφιερώνονται εις την εκκλησία. Διακονούν τον εμπερίστατο αδελφό , τον άρρωστο, τον πεινώντα, τον ενδεή. Την εποχή τους η έννοια της οργανωμένης νοσοκομειακής περίθαλψης των ασθενών δεν υφίσταται. Πιστοί στην εντολή του Χριστού βάζουν τα θεμέλια της νοσοκομειακής περίθαλψης του ασθενούς μέχρι την θεραπεία, με την επίβλεψη ιατρών και νοσηλευτών και συγχρόνως την παροχή δωρεάν εστίασης. Μη ξεχνάμε την περίφημη Βασιλειάδα που δημιούργησε ο Μέγας Βασίλειος με την βοήθεια του φίλου του Γρηγορίου και εις τη συνέχεια του Ιωάννου Χρυσοστόμουο οποίος ίδρυσε Λεπροκομείο εις την Κωνσταντινούπολη.
Εις το έργο τους συνάντησαν μεγάλα προβλήματα και δυσκολίες. Οι ειδωλολάτρες και αιρετικοί άρχοντες τους απειλούσαν με εξορίες και θάνατο.Όμως, δεν λύγισαν και δεν υποχώρησαν, δεν απαρνήθηκαν τον Χριστό και το πλήρωσαν με εξορίες και καθαιρέσεις από τους αιρετικούς, τους οποίους πολέμησαν.
Καυτηρίαζαν τα κακώς κείμενα της εποχής, χωρίς να εξαιρούν από την κριτική των και τους ισχυρούς του κόσμου.Η ζωή των ήταν απολύτως σύμφωνη με το κήρυγμα του Χριστού. Ότι δίδασκαν το εφάρμοζαν εις την καθημερινή βιωτή τους.
Εις την εποχή των 3 Ιεραρχών η γυναίκα βρίσκονταν σε τραγική θέση σε σχέση με αυτή του άνδρα. Οι Τρεις Ιεράρχες δεν έμειναν αδιάφοροι γιατί και ο άνδρας και η γυναίκα είναι εικόνες του Θεού. Η αντίληψη της κατωτερότητας της γυναίκας είχε περάσει και εις την αντίληψη του κοσμικού δικαίου της εποχής. Εις το ζήτημα της μοιχείας π.χ. ο άνδρας είχε το δικαίωμα να διώξει την σύζυγό του ενώ η γυναίκα δεν στερείτο οποιασδήποτε προστασίας. Ο Μ. Βασίλειος επισημαίνει το πρόβλημα και το θέτει υπό μορφή απορίας, ο Γρηγόριος ανεβάζει τους τόνους και διατρανώνει την αντίθεσή του εις την επικρατούσα κατάσταση με βαρυσήμαντη ομιλία εις την οποία μεταξύ των άλλων λέγει, σε μετάφραση του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου «Καίτόννόμονὅπουἔχουσι (διά τήνσωφροσύνην) τόν βλέπω ἄνισονκαίἀνώμαλον. Ἐπειδή, διά ποίανἀφορμήν ὁ νόμος αὐτός (τῶν Ρωμαίων) τήνμέν γυναίκα παιδεύει ἐάνπορνεύσῃ, εἰςδέτόνἄνδρα δίδει ἄδειαννά πορνεύει; Καίἄνμέν ἡ γυνή ἐπιβουλευθῇτήνκοίτηντοῦἀνδρός, κρίνεται ὡςμοιχαλίς, ἐάνδέ ὁ ἄνδρας, ἔχονταςτήνγυναῖκα του, πορνεύσῃμέἄλλας γυναίκας, εἶναιἀνεύθυνος; Δέν δέχομαι τήννομοθεσίαναὐτήν, δένἐπαινῶτήνσυνήθειαν. Ἄνδρεςἦσανὅπουἔκαμαντόννόμοναὐτόν, καί διά τοῦτο μόνον κατά τῶνγυναικῶνἐνομοθέτησαν…». Και εις το θέμα της υπεξουσιότηταςτων τέκνων η ρωμαϊκή νομοθεσία ήταν εις βάρος των γυναικών και υπέρ των ανδρών. Πάλι επαναστατεί ο Γρηγόριος λέγων «Ἐπειδήαὐτοίοἱἴδιοινομοθέταιτοῦπολιτικοῦ τούτου νόμου, εἰςμέν τούς πατέρας ἐνομοθέτησαννάεἶναιτά τέκνα ὑπεξούσια, τόδέάσθενέστερον μέρος, ἤτοιτήν μητέρα, γυναῖκαοὖσανἀσθενή, ἀφῆσανἀνεπιμέλητον, μήνομοθετήσαντεςνάεἶναιτά τέκνα καίεἰςαὐτήνὑπεξούσια. Ὁ δέ Θεός δένἐνομεοθέτησενἔτσι, ἀλλά λέγει, Τίμα τόν Πατέρα σου καίτήν Μητέρα σου, ἥτιςἐστίνἐντολή πρώτη ἐνἐπαγγελίαις, ἵναεὖ σοι γένηται… Βλέπετε τήνἰσότητατῆς νομοθεσίας ( τοῦΘεοῦ); ἕναςεἶναι ὁ ποιητής τοῦ ανδρός καίτῆς γυναικός. Ἕνα χώμα εἶναικαίοἱ δύο. Ἕνας νόμος εἶναικαίεἰς τούς δύο. Μία ἀνάστασις. Ἐξίσουἀπότόνἄνδρακαίἀπότήνγυναῖκαἐγεννήθημεν, καίἕν χρέος ἀπότά τέκνα εἰς τούς γονεῖςχρωστεῖται. Πῶς λοιπόν ἐσύ ὁ νομοθέτης ἄνδρας, ζητεῖςσωφροσύνηνἀπότήνγυναῖκα, σύ δέοὐσωφρονεῖς; Πῶςζητεῖςἐκεῖνοὁπούδέν δίδεις; …».
Λίγο αργότερα ο ιερός Χρυσόστομος με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος θα ανατρέψει την ελληνορωμαϊκή αντίληψη για τις σχέσεις ανδρός και γυναικός,ανανοηματοδώντας την συζυγία υπό το φως της χριστιανικής αντίληψης της ιερότητας του γάμου. Βασιζόμενος στον Απόστολο Παύλο ο ιεράρχης της Κωνσταντινουπόλεως εντοπίζει το πρότυπο του γάμου στη μυστική γαμήλια σχέση του Χριστού με την Εκκλησία. Το κέντρο που νοηματοδοτεί το γάμο είναι ο Χριστός και η θυσία Του για την Εκκλησία. Η αγάπη των συζύγων δεν είναι κύκλος αυτόκεντρης μόνωσης, αλλά άνοιγμα στην όντως αλήθεια του προσώπου του άλλου που είναι ο Χριστός. Οι σύζυγοι αγαπούν ο ένας τον άλλον πρωτίστως για χάρη του Χριστού.
Οι τρείς Ιεράρχες εντρύφησαν εις την μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας όσον ολίγοι άλλοι. Βαθείς γνώστες της σοφίας των προγόνων μας άντλησαν και διαφύλαξαν ότι πολυτιμότερο και ψυχοφελές υπάρχει εις αυτήν. Όπως η μέλισσα από το άνθος τρυγεί το νέκταρ για να δημιουργήσει το μέλι και όπως από τις τριανταφυλλιές κόβουμε τα ευωδιαστά ωραία τριαντάφυλλα και προσέχουμε να μη πληγωθούμε από τα αγκάθια έτσι προσεγγίζουμε την αρχαιοελληνικήγραμματεία. Εις το πλουσιότατο συγγραφικό έργο που κατέλειψαν σύζευξαν άριστα δυο κατά μια, πρώτη ματιά αντίθετα πράγματα‧ την Ορθοδοξία και τον ελληνισμό. Η ένωση αυτή δημιούργησε τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό. Η θαυμάσια ελληνική γλώσσα με την πλαστικότητα και με τη δυνατότητα δημιουργίας λέξεων εκ των εννοιών βοήθησε εις τα μέγιστα εις την εξάπλωση, εδραίωση και κατανόηση των αληθειών της Πίστεώς μας.
Πλουσιότατο είναι το συγγραφικό των έργο, όπως γράψαμε πριν. Δίνουν απαντήσεις και εις τα πολύπλοκα σημερινά προβλήματα σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, όπωςπαιδαγωγική,ψυχολογία, κοινωνικές επιστήμες κλπ. Διαβάζοντας τα συγγράμματά τους νομίζειςκανείς ότι έχουν γραφεί από σύγχρονους και όχι πριν από πολλούς αιώνες. Τα συγγράμματά τους είναι θεόπνευστα όπως όλων των Αγίων. Η μελέτη τους θα μας ωφελήσει και ως Ορθόδοξους και ως Έλληνες, θα γνωρίσουμε τον τεράστιο πλούτο και το μεγαλείοτης ελληνικής γλώσσας και της Ορθοδοξίας.
Τα πρόσωπα των τριών Ιεραρχών, των μελιρρύτων ποταμών, όπως διαβάζουμε εις το απολυτίκιο της εορτής των, είναι τα πλέον κατάλληλα για να εορτάζει η Παιδεία η πραγματική, η κατά Χριστόν, και να πανηγυρίζουν οι επιστήμες που σέβονται τον ρόλο τους και υπηρετούν τον όλο άνθρωπο και όχι ανιστόρητες και απάνθρωπες σκοπιμότητες. Έτσι εξηγείται και ο πόλεμος που δέχεται η εορτή αυτή από γνωστά κέντρα και παράκεντρα.
Όσα και να γράψει κανείς το θέμα δεν εξαντλείται, απλά το αδικεί. Ευχής έργον θα ήταν κάθε χρόνο εις την μνήμη τους να διοργανώνονταν πολυήμερες εκδηλώσεις προβολής του επαναστατικού έργου των τριών φωστήρων της τρισηλίουθεότητος.
ἈπολυτίκιονἮχος α’.
Τούς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς Τρισηλίου θεότητος, τούς τήν οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τούς μελιῤῥύτους ποταμούς τῆς σοφίας, τούς τήν κτίσιν πᾶσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας, Βασίλειον τόν μέγαν, καί τόν Θεολόγον Γρηγόριον, σύν τῷ κλεινῷ Ἰωάννη, τῷ τήν γλῶτταν χρυσοῤῥήμονι, πάντες οἱ τῶν λόγων αὐτῶν ἐρασταί, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν· αὐτοί γάρ τῇ Τριάδι, ὑπέρ ὑμῶν ἀεί πρεσβεύουσιν.
ΚοντάκιονἮχος β’.
Τούς Ἱερούς καί θεοφθόγγους Κήρυκας, τήν κορυφήν τῶν Διδασκάλων Κύριε, προσελάβου εἰς ἀπόλαυσιν τῶν ἀγαθῶν σου καί ἀνάπαυσιν· τούς πόνους γάρ ἐκείνων καί τόν κάματον, ἐδέξω ὑπέρ πᾶσαν ὁλοκάρπωσιν, ὁ μόνος δοξάζων τούς Ἁγίους σου.
Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός
Τρεις Ιεράρχες, τρείς στυλοβάτες της Ορθοδοξίας. Προστάτες των γραμμάτων. Μέγιστοι φωστήρες της Χριστιανοσύνης
Τους τρεις μεγίστους φωστήρας της τρισηλίου θεότητος γιορτάζει και πανηγυρίζει την 30ή Ιανουαρίου κάθε χρόνο η Ορθοδοξία. Την ημέρα αυτή τιμώνται τα γράμματα, οι επιστήμες και ο ελληνισμός. Οι μέγιστοι φωστήρες που προαναφέραμε είναι οι άγιοι της εκκλησίας Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Η γραφή των ονομάτων είναι τυχαία και προφανώς δεν ενέχει αξιολόγηση. Μη γένοιτο. Είναι ο καθένας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ισάξιοι. Αποτελούν, ή θα έπρεπε να αποτελούν, τα πρότυπα της σοφίας, της ταπεινότητας και της ανιδιοτελούς προσφοράς για κάθε άνθρωπο σε κάθε εποχή και, κυρίως, για μας τους εκπαιδευτικούς. Τη ζωή των και το πλουσιότατο έργο των μας δείχνει τους δρόμους που θα πρέπει και εμείς ως εκείνων μιμηταί να ακολουθήσουμε.
Ο Μέγας Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος σπουδάσανε στην τότε ειδωλολατρική Αθήνα. Οι πειρασμοί τότε και τώρα είναι πάντα παρόντες. Δεν υπάρχουν μόνο σήμερα πειρασμοί για τους νέους. Πάντοτε το κακό, ο διάβολος και η αμαρτία παραμονεύουν για να τυλίξουν τον κάθε άνθρωπο και ιδιαίτερα τον νέο στα δίκτυα τους. Οι νεαροί σπουδαστές μας μένουν αδιάφθοροι και μακράν κάθε αμαρτίας. Σπουδάζουν όλες τις επιστήμες της εποχής των: μαθηματικά, φυσική, ρητορική κλπ. Είναι οι πανεπιστήμονες της εποχής. Δεν γνωρίζουν πολλούς δρόμους. Μόνο δυο ξέρουν: από το σπίτι στο σχολείο και από το σπίτι στην εκκλησία. Γνωρίζουν που βαδίζουν και ποιός είναι ο υψηλός σκοπός της ζωής των. Η σωτηρία της ψυχής. Και αυτή δεν επιτυγχάνεται έξω και μακριά από την εκκλησία. Κατορθώνεται με τη βοήθεια του Κυρίου εντός της εκκλησίας.
Σπουδάζουν την ελληνική γραμματεία αλλά δεν απομακρύνονται από τα ορθόδοξα δόγματα. Μέσα από την ειδωλολατρική παιδεία τροφοδοτούν τον εαυτό τους με μηνύματα ορθοδοξίας. Όπως η μέλισσα από το άνθος παίρνει μόνο το νέκταρ που χρειάζεται για το μέλι της και όπως από το τριαντάφυλλο παίρνουμε το υπέροχο άρωμα και πετάμε τα αγκάθια, έτσι και από τον θησαυρό της ελληνικής κλασσικής γραμματείας πετάμε ό,τι αντίθετο προς την ορθοδοξία υπάρχει και διατηρούμε ό,τι επωφελές και σωτηριώδες υπάρχει. Αξίζει να ασχοληθεί κανείς με τον ορθόδοξο σπόρο που υπάρχει εντός της. Ο Γρηγόριος υπήρξε συμμαθητής του Ιουλιανού του Παραβάτη, του μετέπειτα ειδωλολάτρη αυτοκράτορα. Δεν παρασύρθηκε απ᾿ αυτόν. Πολέμησε εναντίον των ιδεών του Ιουλιανού. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος έκανε και αυτός λαμπρές σπουδές. Σπούδασε την κοσμική σοφία της εποχής, αλλά δεν παρασύρθηκε στα αμαρτωλά μονοπάτια της. Υπηρέτησε και αυτός την εκκλησία του Χριστού με αγάπη πραγματική και θυσιαστική διάθεση. Ήταν χειμαρρώδης ρήτορας και από το στόμα του έρεε μέλι. Ήταν μελιστάλακτος ο χριστιανικός του λόγος και για αυτό ονομάστηκε «Χρυσόστομος».
Και οι τρείς λαμπροί Ιεράρχες συνδύασαν με καταπληκτικό τρόπο τα νάματα της ορθοδοξἰας με τον ελληνικό πολιτισμό και βοήθησαν τα μέγιστα την εκκλησία του Χριστού. Διετέλεσαν Ιεράρχες και από τη θέση αυτή στάθηκαν αρωγοί στον κάθε αδελφό που αντιμετώπιζε πρόβλημα: στις χήρες, στα ορφανά, στους ανήμπορους συνανθρώπους των. Μη ξεχνάμε την περίφημη «Βασιλειάδα» που ίδρυσε ο Μέγας Βασίλειος, μια ολόκληρη πόλη για την στήριξη του αναξιοπαθούντος αδελφού. Το πνευματικό τους έργο συνδύασε ελληνισμό και χριστιανισμό και είναι πλούσιο. Είναι σύγχρονο, γιατί όταν το διαβάζεις νομίζεις ότι έχει γραφτεί σήμερα, τόσο επίκαιρο είναι. Είναι λογικό, αφού είναι έργο θεόπνευστο, όπως και το συγγραφικό έργο κάθε Αγίου.
Έβαλαν σημαντικό λιθάρι στην καταπολέμηση των αιρέσεων και στη θεολογία της Τριαδικότητας του Θεού. Ο Γρηγόριος δεν ονομάστηκε τυχαία από την αγία Εκκλησία μας Θεολόγος. Έναν τίτλο που μόνο τρείς Άγιοι αξιώθηκαν να λάβουν. Δεν φοβήθηκαν τους ισχυρούς της εποχής των. Όπου έβλεπαν ηθική παρεκτροπή την καυτηρίαζαν και την πολεμούσαν.
Οι απειλές δεν τους πτοούσαν. Γνωστή η απάντηση του Μ. Βασιλείου στις απειλές που δεχόταν: «Τον θάνατο δεν τον φοβούμαι, γιατί θα πάω πιο γρήγορα κοντά στον Κύριο. Η εξορία δεν αποτελεί απειλή, όλη η κτίση ανήκει στον Κύριο. Περιουσία δεν έχω για να τη δημεύσετε παρά ελάχιστα βιβλία και τα τριμμένα ράσα που φορώ». Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος άφησε την τελευταία του πνοή πηγαίνοντας προς τον τόπο της εξορίας στην Αρμενία. Τα τελευταία του λόγια. «Δόξα τῷ Θεῷ πάντων ἕνεκεν». ΄Ετσι παρέδωσε την αγία του ψυχή, την ημέρα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Έπεσε πάνω στο καθήκον. Κοιμήθηκε οσιακά ως πραγματικός στρατιώτης του Χριστού.
Σημαντικό ρόλο στην εν Χριστώ διαπαιδαγώγηση των Τριών Ιεραρχών διαδραμάτισε το οικογενειακό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Η μητέρα του καθενός εξ αυτών τον γαλούχησε με τα νάματα της Ορθοδοξίας. Στην οικογένεια λαμβάνει ο κάθε άνθρωπος τα πρώτα μηνύματα και διδάσκεται το καλό ή το κακό. Η οικογένεια με τον τρόπο ζωής της και τους στόχους που βάζει για τη ζωή δίνει τα πρώτα στίγματα για την πορεία του παιδιού. Ιδιαίτερα καθοριστικός ο ρόλος της μητέρας ή της γιαγιάς. Δεν υστερεί και ο ρόλος του πατέρα ή του παππού. Είναι σημαντική η συνέχεια των γενεών και η ευλογημένη συνύπαρξη της πείρας και της νεανικότητας. Ο καθένας από τους ζώντας προγόνους μπορεί να επηρεάσει θετικά το νεαρό πλάσμα και να το μπολιάσει με τον σεβασμό στην παράδοση, στην πατρίδα, στον Χριστό, στον αγώνα προς σωτηρία της ψυχής, καθώς και την αγάπη προς την μάθηση, προς τα γράμματα και προς κάθε συνάνθρωπο εμπερίστατο ή μη. Τον θετικό αυτό ρόλο πολύ παραγωγικά έπαιξαν οι μητέρες των 3 Ιεραρχών. Αγίασαν.
Πλανάται το ερώτημα: αφού ο καθένας από αυτούς έχει συγκεκριμένη ημερομηνία που τιμάται η μνήμη του, γιατί να συνεορτάζουν στις 30 Ιανουαρίου;;. Ο λόγος είναι ο εξής: Κατά τους χρόνους της βασιλείας του Αλεξίου του Κομνηνού, γύρω στο 1100 από τη Γέννηση του Χριστού, προέκυψε στην Κωνσταντινούπολη διαφορά και φιλονικία ανάμεσα στους λόγιους και ενάρετους άνδρες. Άλλοι υποστήριζαν ότι ο Μ. Βασίλειος ήταν ο μεγαλύτερος, άλλοι ο Χρυσόστομος και άλλοι ο Γρηγόριος. Η κάθε ομάδα πρόβαλλε τα προτερήματα του δικού της εκλεκτού και κατά κάποιο τρόπο τριχοτομήθηκε ο πληθυσμός. Έτσι λοιπόν υπήρχαν οι Ιωαννίτες, οι Βασιλείτες και οι Γρηγορίτες. Επειδή λοιπόν έτσι ήταν διαιρεμένοι οι Χριστιανοί και έτσι φιλονικούσαν οι λόγιοι άνδρες, για τον λόγο αυτόν εμφανίσθηκαν σε όνειρο οι τρεις αυτοί Ιεράρχες και Διδάσκαλοι, πρώτα ο καθ’ ένας χωριστά και έπειτα και οι τρεις ενωμένοι μαζί, στον τότε Επίσκοπο της πόλεως Ευχαΐτων, Ιωάννη, ο οποίος ήταν άνδρας λόγιος και έμπειρος της ελληνικής παιδείας, όπως το μαρτυρούν τα συγγράμματα, που έχει εκπονήσει, και επί πλέον ήταν και άνθρωπος που είχε φθάσει στην κορυφή της αρετής. Σ’ αυτόν, εμφανίσθηκαν και με ένα στόμα του λένε και οι τρεις «Εμείς ένα είμαστε κοντά στον Θεό, καθώς βλέπεις, και καμία αντίθεση ή διαμάχη δεν έχουμε, αλλά στους διαφόρους καιρούς, που ζήσαμε, έτσι ο καθ’ ένας από εμάς από τη χάρη του θείου κινούμενος Πνεύματος, διαφορετικές διδασκαλίες συνέγραψε. Και εκείνα που διδαχθήκαμε από το Άγιο Πνεύμα, αυτά και εκδώσαμε για την σωτηρία των ανθρώπων. Και πρώτος ανάμεσα σε εμάς δεν υπάρχει, ούτε δεύτερος, αλλά εάν πεις τον ένα, αμέσως και οι άλλοι δύο ακολουθούν. Γι’ αυτό να διατάξεις αυτούς που φιλονικούν, να μη χωρίζονται εξ αιτίας μας. Διότι εμείς, όσο μπορούσαμε φροντίζαμε, τόσο όταν ήμασταν ζωντανοί, όσο και τώρα που βρισκόμαστε στους ουρανούς το να ειρηνεύουμε και να οδηγούμε τον κόσμο στη γνώση και στην ομόνοια και όχι να τον χωρίζουμε. Αλλά και σε μία ημέρα ένωσε και τους τρεις εμάς και να συνθέσεις και τα τροπάρια και τα άσματα της εορτής μας, όπως αρμόζει στη δική σου σύνεση, και κατόπιν να αναφέρεις στους Χριστιανούς, ότι ένα είμαστε κοντά στον Θεό. Βέβαια και εμείς μαζί θα συνεργήσουμε για τη σωτηρία εκείνων, που εκτελούν την κοινή μνήμη μας, επειδή και εμείς φαινόμαστε, ότι έχουμε κάποια παρρησία και δύναμη κοντά στον Θεό». Αφού είπαν αυτά οι Άγιοι, φάνηκαν ότι ανέβηκαν πάλι στους ουρανούς λάμποντας από φως υπέροχο και ονομάζοντας ο ένας τον άλλον με το όνομά του. Αφού λοιπόν σηκώθηκε από τον ύπνο ο ιερός Ιωάννης έκανε όπως τον διέταξαν οι θείοι Ιεράρχες. Και το μεν πλήθος του λαού το καθησύχασε και εκείνους που φιλονικούσαν τους ειρήνευσε (διότι ήταν περιβόητος στην αρετή ο άνθρωπος, γι’ αυτό και ο λόγος του είχε δύναμη και πειθώ). Και παρέδωσε στην Εκκλησία του Θεού να επιτελεί αυτή την εορτή.
Οι τρείς Ιεράρχες τιμώνται, δικαίως, ως οι προστάτες των γραμμάτων, των τεχνών και της παιδείας, διότι πρόσφεραν πάμπολλα στον χώρο της εκπαίδευσης και συνέδεσαν θαυμάσια τον ελληνισμό με την ορθοδοξία. Πανεπιστήμονες, κάτοχοι του συνόλου της κοσμικής σοφίας και γνώσης άφησαν τεράστιο σε όγκο και απαράμιλλης τελειότητας συγγραφικό έργο, από το οποίο μόνο ωφελημένος θα προκύψει όποιος το σπουδάσει και μελετήσει σε βάθος. Πολλαπλώς ωφελημένοι θα είμαστε όλοι μας αν εγκαταλείψουμε τα ξυλοκέρατα της κοσμικής άθεης βιβλιογραφίας και πάρουμε μια, έστω, μυρωδιά από τα ευώδη άνθη του κήπου της παραγωγής των τριών Ιεραρχών. Μια παραγωγή πλουσιότατη. Ας δοκιμάσουμε να απολαύσομε τον ανεξάντλητο πλούτο της.
Σε ένα άρθρο είναι αδύνατο να γραφούν όλα όσα αφορούν τους τρεις πατέρες της Ορθοδοξίας. Αξίζει στον καθένα ένα ξεχωριστό αφιέρωμα. Θα το προσπαθήσουμε. Με τις ευλογίες τους.
Απολυτίκιο (Ἦχος α')
Τούς Τρεῖς Μεγίστους Φωστῆρας τῆς Τρισηλίου Θεότητος, τούς την οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τούς μελιῤῥύτους ποταμούς τῆς σοφίας, τούς τήν κτίσιν πᾶσαν θεογνωσίας νάμασι καταρδεύσαντας, Βασίλειον τόν Μέγαν, καί τόν Θεολόγον Γρηγόριον,σύν τῷ κλεινῷ Ἰωάννη, τῷ τήν γλῶτταν Χρυσοῤῥήμονι, πάντες οἱ τῶν λόγων αὐτῶν ἐρασταί, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν· αὐτοί γάρ τῇ Τριάδι, ὑπέρ ὑμῶν ἀεί πρεσβεύουσιν.
Τρείς Ιεράρχες. Μελίρρυτος ποταμός Σοφίας.
Εορτάζει και πανηγυρίζει η αγία εκκλησία τους τρείς μελιρρύτους ποταμούς, τους τρεις ιεράρχες, που συνέδεσαν άρρηκτα και άρρητα την Ορθοδοξία και τον ελληνισμό, ώστε να μπορούμε να ομιλούμε για ελληνορθοδοξία.
Μεγάλα εκκλησιαστικά αναστήματα, πατέρες της ορθοδοξίας και για την εποχή τους πανεπιστήμονες. Σπούδασαν όλες τις τότε σύγχρονες επιστήμες στο πανεπιστήμιο της ειδωλολατρικής Αθήνας. Αφοσιωμένοι στην σπουδή τους, γνωρίζοντας δυο δρόμους∙ από το σπίτι στο σχολείο και από το σπίτι στην εκκλησία.
Νέοι ήταν, αλλά δεν παρασύρθηκαν στην ευκολία και στην μόδα της εποχής των. Γνώριζαν τον προορισμό τους, να σώσουν την αθάνατη ψυχή και όχι να ικανοποιήσουν και να κορέσουν∙ τα πάθη του φθαρτού σώματος.
Οι λαμπρές σπουδές τους άνοιγαν μπροστά τους λαμπρούς δρόμους κοσμικής καριέρας. Τα απαρνήθηκαν. Δεν είναι κακό, βέβαια, να χρησιμοποιήσει τις σπουδές του κάποιος για κοσμική καριέρα. Εξαρτάται τι θα προτάξει: το χρήμα, τη δόξα, την άσωτη ζωή ή την αφιλοκερδή προσφορά προς τον συνάνθρωπο αδύναμο αδελφό. Η κοινωνία χρειάζεται καλούς και ενάρετους πολίτες, χρήσιμους εργάτες του αμπελώνος.
Οι τρείς ιεράρχες ακολούθησαν τον μοναχικό βίο. Διέπρεψαν νικητές εναντίον του κακού και τροπαιούχοι στεφανηφόροι του Χριστού. Ο καθένας τους έχει ξεχωριστή ημέρα που η αγία εκκλησία τιμά την μνήμη τους: Ο Μέγας Βασίλειος την 1η Ιανουαρίου, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος την 25η του αυτού και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος την 27η του ιδίου. Την 30ή του αυτού μηνός τιμά και εορτάζει η εκκλησία μας την μνήμη και των 3 ιεραρχών και η πολιτεία όρισε την ημέρα αυτή ως ημέρα των γραμμάτων και των τεχνών.
Τεράστιο και πολυσχιδές το έργο των ιεραρχών που άφησαν στους επιγόνους. Υπηρέτησαν τον πάσχοντα και αδύνατο άνθρωπο με το φιλανθρωπικό τους έργο. Όλοι μας έχουμε γνώση για την περίφημη Βασιλειάδα που περιέθαλπε και γηροκομούσε ανήμπορους με τα χέρια του ο Άγιος Βασίλειος. Το συγγραφικό έργο αξιολογότατο ,περίλαμπρο και ογκώδες. Θησαυρός σοφίας και φιλοσοφίας θείας με την έμπνευση του Αγίου Πνεύματος. Έδινε λύσεις στα προβλήματα της εποχής εκείνης, αλλά απαντά και στα σημερινά προβλήματα και αδιέξοδα του υπερήφανου και φίλαυτου ανθρώπου της καταναλωτικής κοινωνίας, της ύλης και της εγωπάθειας. Είναι θησαυρός διαμαντιών κρυμμένος σε κάποιες βιβλιοθήκες και πρέπει να τον γνωρίσουμε… χθες και όχι αύριο. Πολλά προβλήματα των συγχρόνων κοινωνιών δεν θα υπήρχαν αν ο κάθε μας προσωπικά και όλοι μαζί στρεφόμασταν στον απέραντο πλούτο της ελληνορθόδοξης γραμματείας.
Είναι κρίμα τα ελληνόπουλα, η νεολαία, το καμάρι και το μέλλον του τόπου μας, να τρέφεται με πνευματικά ξυλοκέρατα (και πολλές φορές κακής ποιότητας) και να περιφρονούν την θρεπτική τροφή που παρέχουν τα έργα των Αγίων Τριών Ιεραρχών. Δυστυχώς, υπάρχουν και πολλοί νέοι που αγνοούν την ύπαρξή των. Ασχολούμαστε με την δυτική φιλοσοφία που αποτελεί, θα λέγαμε, παραστρατημένο-νόθο παιδί της αρχαιοελληνικής γραμματείας και όχι γνήσιο. Μεγάλη η ευθύνη όλων μας. Ποτέ βέβαια δεν είναι αργά.
Ο ετήσιος εορτασμός των τριών μεγίστων φωστήρων της τρισηλίου θεότητας μάς δίνει την ευκαιρία να ανταλλάξουμε απόψεις - προτάσεις και να προβληματιστούμε για τη σημερινή κατάσταση στην παιδεία - εκπαίδευση και για το μέλλον της, δηλαδή για το μέλλον του τόπου. Η μεγαλύτερη βιομηχανία της μικρής σε έκταση Ελλάδος είναι ο πολιτισμός της και το χρυσοφόρο φορτίο της παιδείας και του ελληνικού πνεύματος του ιστορικού παρελθόντος, το οποίο ανακαλύπτει και πάλι η δύση μέσω της αρχαίας γλώσσας.
Λαμπρά κάθε χρόνο πρέπει να τιμούμε τους μελίρρυτους ποταμούς της σοφίας και να εορτάζουμε ουσιαστικά την ημέρα των γραμμάτων (30 Ιανουαρίου) πέρα και έξω από τετριμμένους πανηγυρικούς και επίδοση βραβείων. Και αυτά χρειάζονται, αλλά δεν αρκούν. Να καθιερωθεί τουλάχιστον ένα τριήμερο με ομιλίες, ημερίδες και αφιερώματα ουσίας και πραγματικού προβληματισμού για το έργο των ιεραρχών και της εκπαίδευσης-παιδείας-πολιτισμού. Του ελληνικού πολιτισμού, του μέτρου της δημοκρατίας και της πνευματικής προσφοράς του ελληνικού πνεύματος, του αρχαίου αλλά και του σύγχρονου, στην πνευματική πορεία όλου του κόσμου.
Πολλά θα ανακαλύψουμε και από πολλά θα εκπλαγούμε, ευχάριστα.
Να κοιτάξουμε μπροστά, ας προχωρήσουμε. Σήμερα μπορεί να είμαστε λίγοι. Αύριο θα γίνουμε πολλοί. Θα προσχωρήσουν και οι αλληθωρίζοντες σημερινοί εθνομηδενιστές. Θα είναι έργο ευλογημένο. Οι επόμενες γενεές θα μας ευχαριστούν και η σημερινή γενεά θα διαπιστώσει ότι υπάρχει πλούτος, υπάρχει διέξοδος φωτεινή (ελληνική) από την αδιέξοδη μαύρη λογική της δύσης.
Μυργιώτης Παναγιώτης
Μαθηματικός
Η εικόνα είναι από https://el.wikipedia.org/
“Καμιά κοινωνία δεν έχει ανοσία στον παραλογισμό και στην μισαλλοδοξία. Η σιωπή μπροστά στο μίσος είναι συνενοχή”(Αντόνιο Γκουτέρες, Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ).
Παρακολουθώντας κανείς αυτές τις μέρες τις επετειακές εκδηλώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου) που πραγματοποιούνται στην πόλη μου, στην χώρα μου και σε πολλές άλλες χώρες εύκολα διερωτάται: “γιατί όλα αυτά”
Τι ήταν εκείνο που έσπρωξε κάποιους αλλόφρονες στην εξόντωση έξι εκατομμυρίων Εβραίων και όχι μόνον (κομμουνιστές…).Πώς μπορεί να λογίζονται άνθρωποι όλοι αυτοί που τέλεσαν αυτό το έγκλημα-γενοκτονία; Πώς μπορούν να αιτιολογηθούν επαρκώς και σύμφωνα με τους κανόνες της ανθρώπινης λογικής τα θύματα των 6.000.000 Εβραίων; Μπορούν να κατασκευαστούν θυσιαστήρια ανθρώπινων σωμάτων και ψυχών στο όνομα της μισαλλοδοξίας, του μίσους, του αντισημιτισμού και του ρατσισμού;
Ο Ρατσισμός ατέλεια της ανθρώπινης φύσης;
Κάποιοι, ίσως, υποστηρίξουν πως αυτό αποτελεί, μία από τις δομικές ατέλειες της ανθρώπινης φύσης αφού η ιστορία μάς έχει δώσει πολλά παραδείγματα τέτοιων πράξεων που παραβίασαν κάθε πλαίσιο-όριο της ανθρώπινης Λογικής και Ηθικής (Ταμερλάνος…).Κάποιοι άλλοι αιτιολογούν τον ρατσισμό ως προϊόν της τάσης του ανθρώπου να ταξινομεί-κατηγοριοποιεί τους συνανθρώπους του ανάλογα με την φυλή, το φύλο και την ηλικία.
Κι αν δεχτούμε πως η ταξινόμηση-κατηγοριοποίηση των ανθρώπων με βάση το φύλο και την ηλικία συνιστά μία λογική ερμηνεία των βαθύτερων δομών της ανθρώπινης φύσης, πώς μπορούμε να αποδεχτούμε πως η ταξινόμηση με βάση την φυλή εμπεριέχει κάποια δόση επιστημονικής αλήθειας; Κι αν δεχτούμε κι αυτό ως αλήθεια, πώς θα αιτιολογήσουμε τον ρατσισμό ως αναγκαίο σύμπτωμα και νομοτέλεια των ατελειών της ανθρώπινης φύσης.
Ωστόσο και σύμφωνα με τις έρευνες της Εξελικτικής Ψυχολογίας αμφισβητείται η άποψη πως ο “ανθρώπινος εγκέφαλος είναι από την φύση του προγραμματισμένος να χρησιμοποιεί φυλετικούς δείκτες στην ομαδοποίηση των ανθρώπων. Το φυλετικό κριτήριο ταξινόμησης των ανθρώπων σε ομάδες δεν μπορεί να αποτελεί μέρος της βιολογικής υποδομής του εγκεφάλου μας…Τα φυλετικά χαρακτηριστικά λειτουργούν μάλλον ως “σημαίες ευκαιρίας” παρά ως βιολογικά καθορισμένα κουμπιά διακρίσεων” (Δημοσίευμα).
“Ας μην εγκαταλείψουμε τη θεμελιώδη αυτή αρχή, ότι ο άνθρωπος πριν ακόμη εγκλωβιστεί στη μία ή στην άλλη γλώσσα, προτού γίνει μέλος αυτής ή της άλλης φυλής, πριν ασπαστεί τον έναν ή τον άλλο πολιτισμό, ήταν και είναι πάνω από όλα ένα ον λογικό και ηθικό”(Αλμπέρ Μεμί).
Ωστόσο, παλιότερα αλλά και στις μέρες μας αυτήν την θεμελιώδη διαπίστωση τείνουν να ακυρώσουν φαινόμενα που ντροπιάζουν τον άνθρωπο και κηλιδώνουν τον πολιτισμό του. Ο Ρατσισμός είναι ένα από αυτά, αφού διαχωρίζει τους ανθρώπους, τους κατηγοριοποιεί και τους αξιολογεί πάνω στη βάση αυθαίρετων και αντιεπιστημονικών κριτηρίων. Εν τω μεταξύ το βασικό ερώτημα-ζητούμενο για το γενεσιουργό αίτιο του ρατσισμού παραμένει και απασχολεί ειδικούς και μη.
Στα πολλά αίτια που καταγράφονται ως πρωτογενή στην επώαση του ρατσισμού ανήκει και το αίτιο του “συμπλέγματος ανωτερότητας και κατωτερότητας”.
Το σύμπλεγμα ανωτερότητας
Κάθε άνθρωπος από την γέννησή του κι ανάλογα με την ποιότητα της κοινωνικοποίησης που δέχτηκε (οικογένεια, ομάδα, κοινωνία, εκπαίδευση…) διακρίνεται από μία θετική ή αρνητική εικόνα για τον εαυτό του, το γένος, την φυλή ή το έθνος στο οποίο ανήκει.
Αν μεν διακατέχεται από ένα αίσθημα ανωτερότητας έναντι των άλλων διαμορφώνει και μια αντίστοιχη συμπεριφορά προς του συνανθρώπους του. Αυτό το αίσθημα ανωτερότητας, όμως, τον οδηγεί νομοτελειακά στον υποβιβασμό των άλλων και στην απαξίωσή τους ως βιολογικών και πνευματικών όντων. Καθημερινά, δηλαδή, το υποκείμενο αυτού του συμπλέγματος νιώθει την ανάγκη να επιβεβαιώνει την ανωτερότητά του με ιδέες, πράξεις και συμπεριφορές που προσβάλλουν τον περίγυρό του.
Έτσι, ο ρατσισμός ως έκφραση του συμπλέγματος ανωτερότητας είναι μία από τις πολλές εκδοχές που μπορεί αυτό να λάβει.
“Να είστε άνθρωποι! Αυτοί οι άνθρωποι έκαναν ό,τι έκαναν επειδή δεν αναγνώριζαν τους άλλους ανθρώπους ως όντα”(Margot Friedlander, επιζώσα του Ολοκαυτώματος).
Σύμπλεγμα κατωτερότητας
Από την άλλη πλευρά στον ρατσισμό οδηγεί -από άλλο δρόμο - και το “σύμπλεγμα κατωτερότητας” που διακατέχει πολλούς ανθρώπους .Οι ειδικοί επιστήμονες είναι σε αυτό πιο πειστικοί στα επιχειρήματά τους.
Σύμφωνα με τις αναλύσεις και εκτιμήσεις τους όσο περισσότερο ατελής νιώθει κάποιος, τόσο περισσότερο αναζητεί τρόπους διαφυγής από αυτό το εφιαλτικό συναίσθημα. Η αρνητική εικόνα που έχει ο συγκεκριμένος τύπος ανθρώπου για τον εαυτό του, το γένος του ή την φυλή του αποτελεί την αφετηρία για μια προσπάθεια ψυχολογικής αποσυμπίεσης αλλά και υπέρβασης ή και διάκρισης. Το να ξεπεράσει κανείς τους άλλους προϋποθέτει αγώνα, υπομονή και ικανότητες.
Η λύση αυτή, όμως, δύσκολα επιλέγεται από το υποκείμενο της ρατσιστικής συμπεριφοράς. Η προτιμητέα λύση είναι η αποδοχή της κατωτερότητας των άλλων που αναπόφευκτα οδηγεί και στην υποτίμησή τους. Αρχίζει να πιστεύει ότι οι άλλοι αποτελούν γόνιμο έδαφος για να ασκήσει ο ίδιος την δική του εξουσία .Έτσι, όσο περισσότερο κατώτερους βλέπει τους άλλους τόσο ευκολότερα απαλλάσσεται από το ψυχοφθόρο “συναίσθημα - σύμπλεγμα κατωτερότητας”.
Φαίνεται πως και στην περίπτωση αυτή λειτουργεί ασυνείδητα ο νόμος της ομοιόστασης. Το άτομο, δηλαδή επιδιώκει να αποβάλει ό,τι τον βασανίζει (σύμπλεγμα κατωτερότητας) και προσπαθεί να ισορροπήσει μέσα από την αυτoεπιβεβαίωσή του ως ανώτερου όντος έναντι των άλλων και των ”διαφορετικών”.
“Δεν μπορούμε να αγαπάμε όλους τους ανθρώπους, αλλά όλοι αξίζουν σεβασμό, Δεν υπάρχει ούτε χριστιανικό, ούτε εβραϊκό, ούτε μουσουλμανικό αίμα, υπάρχει μόνον ανθρώπινο αίμα. Είμαστε όλοι ίδιοι”(Margot Friedlanter).
Επιμύθιον
Τα λόγια της επιζώσας του Ολοκαυτώματος ηχούν ακόμη έντονα ως προτροπή και διδαχή του ανθρωπιστικού πνεύματος, κι ας ήταν ένα από τα θύματα των υπανθρώπων-ναζί. Ανάχωμα στις βλαπτικές συνέπειες του ρατσισμού μπορεί να αποτελέσει ο σεβασμός και η κατοχύρωση του δικαιώματος στην διαφορά και η προβολή της αξίας της μοναδικότητας και της ιδιαιτερότητας του κάθε ανθρώπου.
Η ανεκτικότητα ως κοινωνική αξία και ατομική αρετή επιβάλλεται να αποτελέσει το βάθρο πάνω στο οποίο μπορεί να οικοδομηθεί μία «κοινωνία ισχυρή» και όχι μία “κοινωνία των ισχυρών”. Μία κοινωνία ανθρώπων με ελευθερία και σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες.
Τα συνθήματα “Ποτέ ξανά” και το “Να θυμόμαστε! Να μην ξεχάσουμε!” ας γίνουν ο πανανθρώπινος οδοδείκτης και βηματισμός μας.
Εξάλλου η τύχη μας και η πορεία μας είναι προδιαγεγραμμένες τόσο από την ανθρώπινη φύση μας όσο και από τις δικές μας επιλογές.
“Είμαστε ζωντανοί, είμαστε άνθρωποι με το καλό και το κακό μέσα μας. Αυτό ,είναι το μόνο που ξέρουμε σίγουρα. Δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα νέο είδος ή ένα νέο κόσμο. Αυτό έχει ήδη συμβεί και τώρα πρέπει να ζήσουμε μέσα σε αυτά τα όρια. Ποιες είναι οι επιλογές μας; Μπορούμε να απελπιστούμε και να βρίσουμε, και να μην αλλάξει τίποτα. Μπορούμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο βασισμένο στο μίσος διαλέγοντας το κακό, όπως οι εχθροί μας .Ή μπορούμε να προσπαθήσουμε να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα”.(Carol Matas).
*Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου)
