Η Ειρήνη Μάρκου (Βοντορήνη) (1917 - 24 Αυγούστου 2010) ήταν Ελληνίδα λαϊκή ποιήτρια, βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών..
Γεννήθηκε το 1917 στ’ Απεράθου της Νάξου. Εκεί φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο και στις δύο τάξεις του Ελληνικού, ενώ τα καλοκαίρια βοηθούσε τον πατέρα της στις αγροτικές εργασίες. Παντρεύτηκε σε ηλικία 16 ετών και απέκτησε οκτώ παιδιά, εκ των οποίων το τέταρτο (ήταν το πρώτο αγόρι μετά από τρία κορίτσια) απεβίωσε σε ηλικία ενός έτους. Υπήρξε υφάντρα, ράφτρα και μαμή. Όταν τα παιδιά της μεγάλωσαν, ξενιτεύτηκε στην Αθήνα και για να τα ζήσει αναγκάστηκε να δουλέψει ως καθαρίστρια και παραδουλεύτρα. Απεβίωσε στις 24 Αυγούστου 2010 .
Βραβεία
Το 1980 δημοσίευσε την πρώτη ποιητική συλλογή της με τίτλο «Τα Σαράντα Κοχλίδια», αποτελούμενη από 7.994 στίχους, για την οποία βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Η Ειρήνη Μάρκου έχει χαρακτηριστεί ως «Ένας Σύγχρονος Θηλυκός Όμηρος» καθώς τα ποιήματα που έγραψε, στη διάλεκτο του χωριού της, είναι σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο - το μέτρο που χρησιμοποιείται στη δημοτική ποίηση. Ο ποιητικός λόγος της είναι απτός, ενώ οι αφηρημένες έννοιες (π.χ. η χαρά) ζυμώνονται, σαν το ψωμί:Χαρά προπαρασκεύσατη κι αλαφροζυμωμένητ΄ αέρ΄ αέρα πήρασι και σ’ έχουν καμωμένηκι αέρας είσαι και περνάς κι αφήνεις τον αέρα
Με το έργο της έχουν ασχοληθεί αρκετοί ερευνητές, μεταξύ αυτών:
Ο συμπατριώτης της Μάνος Ι. Ελευθερίου, δάσκαλος και υπεύθυνος Πολιτιστικών Θεμάτων στο Υπουργείο Παιδείας.
Ο συγγραφέας και κριτικός Μιχάλης Γ. Μερακλής, ο οποίος παρουσίασε τη λαϊκή ποιήτρια στο 'Τέταρτο Συμπόσιο Ποίησης', το 1984, με θέμα «Αφιέρωμα στο δημοτικό τραγούδι».
Δημοσιευμένες Συλλογές
1980 Τα Σαράντα Χοχλίδια 7.994 στίχοι Βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών.
Κι είπε μου «Δες με και θα δεις, ψάξε με και θα μάθεις,
γγίξε δαχτύλι΄ απάνω μου α΄ θες κοντά μου νάρθεις.
Βάλε με στη μπαλάμη σου, υραποῢρισέ με,
κι α΄ μπιάνουνε τα μάθια σου κάτσε και διάβασέ με.
Ξεφάνερα διαβάζεται η ζήση στο κορμί μου,
πο΄ βάστου και πο΄ βρέθηκα, πώς είμαι και πώς ήμου.
Είχα καρδιά μαρμάρινια, φύτρα μαρμαριδένια,
κι ήζου στα χώματα του Ζα χωρίς σκοτούρας έγνοια.
Είπε μο΄ «ω που με θωρείς, ήμου μια μπέτρα πλούσα,
μα φάασί με τα νερά, που με κατρακυλούσα.
Ω κουτουλιές που τσ΄ ήφαα κι αξαμπωθιές θεέ μου,
μα πώς ερημοβάσταξα σε φτό ντο πράμα πε μου.
Ω και πον΄ ήξερε γκανείς τ΄ άρημα βάσανά μου,
μες τη γκαρδιά του ποταμού τ΄ αδικοσκότωμά μου.
Ω κι ήντ΄ αδικοσκοτωμός ηύρηκε ντο κορμί μου,
δεν ήτονε καλύτερα ποτές μου να μην ήμου;
Χρόνια ΄ρχεται ο ποταμός επά και ξετελειώνει
και κουβαλεί συγγούρδουλα κε έρχεται και με χώνει.
Και χρόνια πάλι η θάλασσα ουντέρνει και τα παίρνει
και τω νε ξαναδώνει μια κι απάνω μου τα φέρνει.
Του ποταμού ΄πε γκάταρα, «άλι που να στερέψεις,
να ξεραθείς και να χαθείς να μη ξαναπορέψεις.
Που να μη ξαναδείς νερό να δέσει το κορμί σου,
μα ήντα δύναμη ΄ναι φτη πόχει η πέρασή σου.
Μα που τα βρίσκεις τα νερά και πώς τ΄ ανεμαζώνεις,
πώς ρίχτεσαι και πιάνεσαι και κουτουλάς κι απλώνεις.
Ω που να μη ξαναφανείς, κορμί να μη στεριώσεις,
το ρυάκα πούχεις και περνάς να μη ξανανερώσεις.
Μα με τη θάλασσα ΄μοιαξες, μαζί τζη συγγενεύγεις
κι απόθε αγγίξεις αφαιράς και παίρνεις και λιεύγεις;
Κι α΄ τη στιμής που μ΄ έπιασε μες τα δικά τζη ούλια,
τρώει με και λιεύγει με σιά και κούλια κούλια.
Στα χείλια τζ΄ εφαώθηκα και λίη λίη λιώνω
και κάνω το παράπονο παρέα με το μπόνο.
Άλι που να τη δω ξερή να μη ξανασαλέψει
να μη ντην εύρη πια ψαράς να τη ξαναψαρέψει.
Όπου να πέσει παωνιά και να τηνε παώσει
να σταματήξει να κουνεί να μη μου ξαναδώσει.
Ω η καρδιά μου πως λυά, σα ντον αθό να πέσει,
ξέρουντο μπάρεμ΄ από κει όπου μου να με κλαίσει;
Πού πάει άρα η ζωή και σβήνεται το δει μας,
η σκέψη μας, η γνώση μας και η πορπάτηξή μας.
Το ‘έλιο, το τραούδι μας, η πίκρα, η χαρά μας,
η ομορφκιά, η λεβεδιά, τα τόσα θώρητά μας.
Η σπούδα τω ντόσω χρονώ, το φως των ομαθιώ μας,
η ζωντανή μας δύναμη, τα κάλλια ντω γκαλλιώ μας.
Κάνεις το σα μπιταφτικού σήμερα κι αρωτάς με
και σκάβγεις μέσα μου να δεις κι αναποδοϋράς με;
Δεν είναι πιο καλύτερα να μη μου λες ια μένα,
να βγάνεις τώρα πράματα στη μέση περασμένα;
Μόνου η πέτσα στέκεται, δε με θωρείς κι ατή σου;
ντρέπομαι που θα σου το πω, μα πάρε με μαζί σου!
Τα λόϊα φτα μου ζώσασι ντα πισινά μπαΐδια
και μούρθεν όχι μόνο φτο, μόν΄ όλα τα χοχλίδια
νάτονε τρόπος από κει να βάλω να παρθούσι
στση θάλασσας τα στόματα να μη ξαναγλυφτούσι.
Την ώρα πούπε φτα ια δε, με του μυαλού το πάσσο
κι είπα να κάμω το καλό να σκύψω να το πιάσω,
να ένα κύμα τρίφερτο και παίρνει το με ρήση
και δεν εξαναμπρόβαλε να μου ξαναμιλήσει…’’
62 στίχοι από ένα ποίημα 7.994 δεκαπεντασύλλαβων στίχων , ΤΑ ΣΑΡΑΝΤΑ ΧΟΧΛΙΔΙΑ , βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών , της μεγάλης λαϊκής ποιήτριας Ειρήνης Μάρκου (Βοντορήνης ) , μια συνομιλία της με ένα βότσαλο, ένα χοχλίδι, έναν άνθρωπο , γραμμένο στην απεραθίτικη διάλεκτο . Η μάνα – γλώσσα, δύσβατη και δύσκολη, αλλά αυτή μας έφτιαξε ό,τι είμαστε. Γι αυτό και την αγαπούμε, τη σεβόμαστε και τη μιλούμε όσο και όπου μπορούμε.
Η Σιμόν Βέιλ (Simone Weil, 3 Φεβρουαρίου 1909 – 24 Αυγούστου 1943) ήταν Γαλλίδα φιλόσοφος και πολιτική ακτιβίστρια.
Μετά την αποφοίτησή της από το πανεπιστήμιο, έγινε καθηγήτρια. Δίδαξε καθ'όλη την δεκαετία του 1930 με αρκετά διαλείμματα εξαιτίας των προβλημάτων υγείας της και για να αφιερωθεί στον πολιτικό ακτιβισμό, κάτι που την βοήθησε στο συνδικαλιστικό κίνημα με το οποίο τάχθηκε υπέρ των αναρχικών στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο και για περισσότερο από ένα χρόνο δούλεψε ως εργάτρια, κυρίως σε εργοστάσια αυτοκινήτων, ώστε να κατανοήσει καλύτερα την εργατική τάξη.
Παίρνοντας έναν δρόμο που ήταν ασυνήθιστος στον κόσμο των διανοούμενων της αριστεράς του εικοστού αιώνα, έγινε περισσότερο θρησκευόμενη και έτεινε προς τον μυστικισμό καθώς η ζωή της συνεχιζόταν. Η Βέιλ έγραφε βιβλία καθ'όλη την διάρκεια της ζωής της, αν και τα περισσότερα από τα γραπτά της δεν έλαβαν αρκετή προσοχή παρά μόνο μετά τον θάνατό της. Στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 η δουλειά της έγινε διάσημη στην ηπειρωτική Ευρώπη και σε όλο τον αγγλόφωνο κόσμο. Η σκέψη της συνεχίζει να αποτελεί ένα αντικείμενο εκτεταμένης μελέτης σε ένα ευρύ φάσμα τομέων. Μια μελέτη απέδειξε ότι μεταξύ του 1995 και του 2012 είχαν δημοσιευτεί πάνω από 2.500 επιστημονικά έργα για αυτήν. Ο Αλμπέρ Καμύ την χαρακτήρισε ως "το μοναδικό μεγάλο πνεύμα της εποχής μας".
Γεννήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1909 στο Παρίσι μέσα σε μια οικογένεια φιλελεύθερων, αγνωστικιστών Γαλλοεβραίων. Η μητέρα της ήταν η Σαλώμη Βέιλ και ο πατέρας της Μπερνάρ Βέιλ ήταν γιατρός. Και οι δυο γονείς της ήταν Εβραίοι από την Αλσατία, που είχαν μετακομίσει στο Παρίσι μετά την προσάρτηση της Αλσατίας-Λωραίνης στο γερμανικό κράτος. Η Βέιλ ήταν ένα υγιές μωρό κατά τους πρώτους έξι μήνες αλλά μετά υπέστη μια σοβαρή σκωληκοειδήτιδα, η οποία την ανάγκασε να έχει μια κακή υγεία σε όλη την υπόλοιπη ζωή της. Ήταν το δεύτερο από τα δυο παιδιά της οικογένειας ; ο μεγαλύτερος αδερφός της ήταν ο μαθηματικός Αντρέ Βέιλ με τον οποίο είχε πάντα στενή σχέση. Οι γονείς της ήταν αγνωστικιστές και αρκετά εύποροι και μεγάλωσαν τα παιδιά τους σε ένα προσεγμένο και υποστηρικτικό περιβάλλον.
Η Βέιλ υπέφερε από αγωνία εξαιτίας του ότι ο πατέρας της έπρεπε να εγκαταλείψει για αρκετά χρόνια το σπίτι μετά την επιλογή του ως στρατιώτη στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σύμφωνα με αρκετούς μελετητές της Βέιλ, αυτή η εμπειρία ίσως να σχετίζεται με τον ισχυρό αλτρουισμό που επέδειξε καθ'όλη την ζωή της. Η Βέιλ απέκτησε μια εμμονή για την καθαριότητα από την οικογένειά της. Θεωρήθηκε αρκετά ελκυστική γυναίκα από τα άτομα της ηλικίας της. Παρά το γεγονός όμως ότι η ίδια ήταν γενικά ιδιαίτερα στοργική, σχεδόν πάντα απέφευγε κάθε μορφή στοργικής επαφής, ακόμα και με γυναίκες φίλους της.
Σύμφωνα με την φίλη και βιογράφο της Σιμόν Πετρεμέν, η Βέιλ αποφάσισε από νωρίς ότι θα χρειαζόταν να υιοθετήσει αρσενικές ιδιότητες και να θυσιάσει κάποιες ευκαιρίες για την αγάπη προκειμένου να φέρει εις πέρας την αποστολή της να βελτιώσει τις κοινωνικές συνθήκες για τα μειονεκτούντα άτομα. Προς το τέλος της εφηβείας της, η Βέιλ συγκάλυψε την "εύθραυστη ομορφιά" της και υιοθέτησε μια αρρενωπή εμφάνιση, στην οποία σχεδόν ποτέ δεν χρησιμοποιούσε μακιγιάζ ενώ φόραγε συχνά ανδρικά ρούχα.
Πνευματική ζωή
Η Βέιλ ήταν μια άριστη φοιτήτρια και γνώστης των αρχαίων ελληνικών από την ηλικία των 12 ετών. Αργότερα έμαθε την σανσκριτική γλώσσα. Τα ενδιαφέροντά της για άλλες θρησκείες ήταν καθολικά και προσπάθησε να καταλάβει την κάθε θρησκευτική παράδοση ως μια έκφραση υπερβατικής σοφίας.
Ως έφηβη, η Βέιλ σπούδασε στο λύκειο Ανρί IV (Henri IV) υπό την κηδεμονία του καθηγητή Εμίλ Σαρτιέ. Η πρώτη της προσπάθεια για να μπει στην École Normale Supérieure τον Ιούνιο του 1927 κατέληξε σε αποτυχία εξαιτίας των χαμηλών βαθμών που έλαβε στην ιστορία. Το 1928 κατάφερε να μπει στην σχολή αυτή. Κατετάγη πρώτη στην βαθμολογία στις εξετάσεις για το πτυχίο "Γενική Φιλοσοφία και Λογική" ; η Σιμόν ντε Μποβουάρ ήταν δεύτερη στην λίστα. Κατά την διάρκεια των φοιτητικών της χρόνων, η Σιμόν Βέιλ έτυχε μεγάλης προσοχής λόγω των ριζοσπαστικών απόψεών της. Ονομάστηκε η "Κόκκινη Παρθένος", ή ακόμα "Ο Άρης" από τον μέντορά της.
Στην École Normale Supérieure σπούδασε φιλοσοφία και κέρδισε το DES (δίπλωμα ανωτάτων σπουδών, ισοδύναμο με ένα μεταπτυχιακό) το 1931 ενώ η διατριβή της είχε τον τίτλο "Science et Perfection dans Descartes" (αγγλικά "Science and Perfection in Descartes", ελληνικά "Η Επιστήμη και η Τελειότητα στον Καρτέσιο"). Έλαβε το διδακτορικό της την ίδια εκείνη χρονιά. Η Βέιλ δίδαξε φιλοσοφία σε ένα γυμνάσιο θηλέων και η διδασκαλία υπήρξε η κύρια απασχόλησή της κατά την διάρκεια της σύντομης ζωής της.
Τα διασημότερα έργα της Βέιλ κυκλοφόρησαν μετά τον θάνατό της.
Αποσπάσματα από το βιβλίο της Σιμόν Βέιλ, Ανάγκη για Ρίζες, εκδόσεις Κέδρος.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΙΕΡΟΤΕΡΗ οποιασδήποτε άλλης. Κι όμως δεν αναφέρεται ποτέ. Φοβόμαστε να διαβάσουμε, όταν αντιλαμβανόμαστε καμιά φορά πόσο πολλά και τεράστια ψεύδη εκτίθενται χωρίς αιδώ, ακόμα και στα βιβλία των πιο διάσημων συγγραφέων. Διαβάζουμε λοιπόν, όπως θα πίναμε το αμφιβόλου ποιότητας νερό ενός πηγαδιού.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΠΟΥ ΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ οχτώ ώρες την ημέρα και καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια να διαβάσουν το βράδυ για να μορφωθούν. Δεν μπορούν να καταγίνονται με επαληθεύσεις στις μεγάλες βιβλιοθήκες. Έτσι πιστεύουν τυφλά σε ό,τι λέει το βιβλίο. Κανείς δεν έχει λοιπόν το δικαίωμα να τους δίνει ψέματα για τροφή. Τι νόημα έχει να επικαλείται κανείς την καλή πίστη των συγγραφέων; Αυτοί δεν εργάζονται σωματικά οχτώ ώρες την ημέρα.
Η κοινωνία τούς τρέφει για να έχουν την ευχέρεια και να κάνουν τον κόπο να αποφεύγουν τα λάθη. Έναν ελεγκτή που γίνεται αίτιος ενός εκτροχιασμού δεν θα τον έβλεπαν με καλό μάτι, αν έκανε επίκληση της καλής του πίστης.
ΚΑΤΑ ΜΕΙΖΟΝΑ ΛΟΓΟ ΕΙΝΑΙ ΕΠΟΝΕΙΔΙΣΤΟ να ανεχόμαστε την ύπαρξη εφημερίδων για τις οποίες όλοι γνωρίζουν ότι κανένας συνεργάτης τους δεν θα μπορούσε να παραμείνει στη θέση του αν δεν δεχόταν να παραποιεί ορισμένες φορές εν γνώσει του την αλήθεια.
ΤΟ ΚΟΙΝΟ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΣΤΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ, αλλά η δυσπιστία του δεν το προστατεύει. Γνωρίζοντας σε γενικές γραμμές ότι μια εφημερίδα περιέχει αλήθειες και ψέματα, κατανέμει τις πληροφορίες που παρέχονται στις δύο αυτές κατηγορίες τυχαία, ανάλογα με τις προτιμήσεις του. Έτσι όμως οδηγείται σε λάθη.
ΟΛΟΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ ΟΤΙ ΟΤΑΝ Η ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ ταυτίζεται με το οργανωμένο ψεύδος, αποτελεί έγκλημα. Αλλά πιστεύουν ότι πρόκειται για ένα έγκλημα το οποίο δεν χρήζει τιμωρίας. Τι μπορεί να εμποδίζει την τιμωρία μιας δραστηριότητας άπαξ και έχει αναγνωριστεί ως εγκληματική; Από πού μπορεί να προέρχεται αυτή η περίεργη άποψη των μη κολάσιμων εγκλημάτων; Πρόκειται για μία από τις πιο τερατώδεις παραμορφώσεις των νομικών κανόνων.
ΜΗΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙΡΟΣ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΟΥΜΕ ότι οποιοδήποτε προφανές έγκλημα είναι κολάσιμο, και ότι είμαστε αποφασισμένοι, όταν παρουσιαστεί η ευκαιρία, να τιμωρούμε όλα τα εγκλήματα;».
«Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΘΑ ΕΠΙΤΡΕΠΟΤΑΝ σε όποιον εντοπίζει ένα λάθος που θα μπορούσε να αποφευχθεί σ’ ένα δημοσιευμένο κείμενο ή σε μια ραδιοφωνική εκπομπή, να προσφύγει στα δικαστήρια».
«ΠΟΙΟΣ ΟΜΩΣ ΕΓΓΥΑΤΑΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΟΛΗΨΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΩΝ; θα αντιτάξουν κάποιοι. Η μόνη εγγύηση, εκτός από την πλήρη ανεξαρτησία τους, είναι να προέρχονται από πολύ διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, να είναι εκ φύσεως προικισμένοι με ευρύτητα αντίληψης, διαυγή και σαφή, και να είναι καταρτισμένοι σε μία σχολή όπου θα λαμβάνουν μία παιδεία όχι νομική αλλά πριν απ’ όλα πνευματική και δευτερευόντως διανοητική. Πρέπει να συνηθίσουν να αγαπούν την αλήθεια.
ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ να ικανοποιηθεί η ανάγκη για αλήθεια ενός λαού, αν δεν μπορούν να βρεθούν για τον σκοπό αυτόν άνθρωποι που ν’ αγαπούν την αλήθεια».
Ο Γκιγιώμ Απολλιναίρ (Guillaume Apollinaire, 25 Αυγούστου 1880 – 9 Νοεμβρίου 1918) ήταν Γάλλος ποιητής, συγγραφέας και κριτικός τέχνης.
Ο Γκιγιώμ Απολλιναίρ γεννήθηκε στις 25 Αυγούστου 1880 στη Ρώμη της Ιταλίας. Ήταν νόθο τέκνο Πολωνίδας μητέρας και Ιταλού πατέρα. Η μητέρα του Αντζέλικα ντε Κοστροβίτσκι ήταν μια ανυπότακτη γυναίκα ελευθερίων ηθών που είχε πάθος να παίζει στο καζίνο. Γεννημένη στο Νοβογκρόντεκ ( τώρα στη Λευκορωσία) είχε αριστοκρατική καταγωγή από την Σλάχτα. Ο πατέρας του εξακολουθεί να παραμένει άγνωστος, κατά μία εκδοχή ήταν ιερωμένος υψηλότατης βαθμίδας στο Βατικανό. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ήταν επίσκοπος, ενώ κυκλοφορούσαν και φήμες ότι επρόκειτο και για τον ίδιο τον Πάπα. Πιθανότερη εκδοχή είναι πατέρας του να είναι ο Francesco Flugi d'Aspermont, Ιταλο-Ελβετός αριστοκράτης. Σε κάθε περίπτωση ο πατέρας του εξαφανίστηκε πολύ νωρίς από τη ζωή του. Ο Απολλιναίρ κρατούσε κρυφή την καταγωγή του και νεότερος υποκρινόταν ότι ήταν Ρώσος πρίγκιπας.
Μεγάλωσε στο Μονακό και στη Γαλλική Ριβιέρα, όπου η μητέρα του έπαιζε σε καζίνο και χαρτοπαικτικές λέσχες και του έμαθε Γαλλικά και άλλες γλώσσες. Ήταν καλοφαγάς, με δυνατή φωνή και είχε έντονη προσωπικότητα και ευρεία μόρφωση. Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι σε ηλικία είκοσι ετών και ξεκίνησε την ενασχόληση με τη λογοτεχνία δημοσιεύοντας ποιήματα σε διάφορα περιοδικά. Το 1903 ίδρυσε το πρώτο δικό του περιοδικό, La revue immoraliste. Αρθρογράφησε σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά ως κριτικός τέχνης.`
Στο Παρίσι συνδέθηκε με την κοινότητα των μποέμ καλλιτεχνών της Μονμάρτρης και αργότερα του Μονπαρνάς. Υπήρξε πολύ δημοφιλής στους καλλιτεχνικούς κύκλους και σχετίστηκε με σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Πάμπλο Πικάσο, ο Ζωρζ Μπρακ, ο Μαξ Ζακόμπ, ο Αντρέ Σαλμόν, ο Αντρέ Μπρετόν, ο Ρενέ Νταλίζ, ο Ζαν Κοκτώ, ο «Τελώνης» Ρουσσώ, ο Αντρέ Ντεραίν, ο Πιερ Ρεβερντί, ο Αλφρέ Ζαρύ, ο Μπλεζ Σαντράρ, ο Ερίκ Σατί, ο Οσίπ Ζαντκίν, ο Μαρκ Σαγκάλ, ο Μαρσέλ Ντυσάν και η Μαρί Λωρενσέν, που υπήρξε και ερωμένη του. Δημιούργησε παράλληλα και έχθρες, όπως με τον ελληνικής καταγωγής Ζαν Μωρεάς, του οποίου την ποίηση θεωρούσε ξεπερασμένη. Ήταν εκείνος που οργάνωσε το Κυβιστικό δωμάτιο 41 στο Salon des Independants το 1911. Την ίδια χρονιά έγινε μέλος της Ομάδας Πιτώ, ενός κλάδου του κυβιστικού κινήματος.
Στις 7 Σεπτεμβρίου του 1911 είχε εμπλοκή μαζί με τον Πικάσο στην υπόθεση κλοπής της Μόνα Λίζα. Και οι δύο κατηγορήθηκαν (αδίκως) για κλοπή και συνελήφθησαν από την αστυνομία. Ο Πικάσο αφέθηκε ελεύθερος την ίδια μέρα, ενώ ο Απολλιναίρ ελευθερώθηκε μετά από πέντε ημέρες. Ο τρομοκρατημένος Απολλιναίρ έγραψε ποιήματα απελπισίας από τη φυλακή και περιέπεσε σε μελαγχολία. Η σύντομη κράτηση του ήταν ένα ισχυρό σοκ που τον στιγμάτισε τραυματικά. Αμαυρώθηκε σοβαρά η φήμη του και η αξιοπιστία του. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1911, η εφημερίδα «Paris Soir» ανέφερε ότι ο Απολλιναίρ είναι ο «αρχηγός διεθνούς σπείρας που έχει έρθει στη Γαλλία με σκοπό να ξαφρίσει τα μουσεία μας».
Δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές L' enchanteur pourrissant (1909) (η πρώτη του ποιητική συλλογή), Le bestiaire (Το συναξάρι των ζώων) (1911) και το Alcools (1913), το οποίο και τον καθιέρωσε ως ποιητή. Το 1907, ο Απολλιναίρ έγραψε την γνωστή ερωτική νουβέλα «Έντεκα Χιλιάδες Βέργες (Les Onze Mille Verges). Επίσημα απαγορευμένη στην Γαλλία μέχρι το 1970, κυκλοφορούσε ευρέως σε διάφορες παράνομες εκτυπώσεις για πολλά χρόνια. Ο Απολλιναίρ ποτέ δεν παραδέχτηκε δημοσίως ότι είναι δική του. Μια άλλη ερωτική νουβέλα που του αποδίδεται είναι «Οι περιπέτειες ενός νεαρού Δον Ζουάν» (Les exploits d'un jeune Don Juan), στις οποίες ο 15χρονος ήρωας γίνεται πατέρας τριών παιδιών από διάφορα μέλη του περιβάλλοντος του, συμπεριλαμβανομένης και της θείας του. Το βιβλίο διασκευάστηκε το 1987 σε ταινία, καθώς επίσης και σε κόμικ.
Παράδειγμα ενός calligramme
Το 1914 είχε έναν σύντομο δεσμό με τη Λουίζ ντε Κολινύ και κατόπιν με τη δασκάλα Μαντλέν Παζ, την οποία αρραβωνιάστηκε. Κατατάχθηκε ως εθελοντής στον γαλλικό στρατό και πολέμησε στο μέτωπο της Καμπανίας ώς το 1916, οπότε και τραυματίστηκε στο κεφάλι από θραύσμα σε έκρηξη όλμου, ενώ διάβαζε σε ένα χαράκωμα. Επέστρεψε με άδεια αναρρώσεως στο Παρίσι, όπου κυκλοφορούσε με μπανταρισμένο το κεφάλι και φορώντας την στρατιωτική του στολή με τα παράσημα. Η διάθεση του «βάρυνε» και άρχισε να αναπτύσσει έναν πατριωτισμό για τη Γαλλία, της οποίας οραματίζεται την νίκη στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Αυτές οι τάσεις του, καθώς και η αμφίεσή του, αποτελούσαν συχνά στόχο πειραγμάτων.
Σε αυτές τις συνθήκες, το 1917 έγραψε το θεατρικό έργο Οι μαστοί του Τειρεσία, με το οποίο παρακινούσε τους Γάλλους να κάνουν παιδιά για την πατρίδα τους. Στην εισαγωγή του θεατρικού εισήγαγε τον όρο σουρεαλισμός, τον οποίο χρησιμοποίησε επίσης για το πρόγραμμα της παράστασης μπαλέτου Parade του Ζαν Κοκτώ και του Ερίκ Σατί, που έκανε την πρεμιέρα του στις 18 Μαΐου του 1917. Τον ίδιο χρόνο εξέδωσε και ένα καλλιτεχνικό μανιφέστο: L'Esprit nouveau et les poètes.
Πέθανε από ισπανική γρίπη την 9η Νοεμβρίου του 1918, στο διαμέρισμα του στην Σεν-Ζερμέν, έξι ημέρες πριν τελειώσει ο πόλεμος με τον οποίο είχε τόσο παθιαστεί. Στην κηδεία του παρευρέθηκαν ο Πικάσο και άλλοι εκπρόσωποι της μποέμ καλλιτεχνικής ζωής του Παρισιού. Το 1918 εκδόθηκαν μετά θάνατον οι πειραματικές εντυπώσεις του από τον πόλεμο, με τον τίτλο Καλλίγραμμα (Calligrammes). Ο όρος calligrammes αργότερα καθιερώθηκε για να περιγράψει αυτό το είδος της απεικόνισης ενός ποιήματος, που υιοθετήθηκε και από άλλους ποιητές, κυρίως του υπερρεαλισμού.
Επιρροή
Αν και δεν βραβεύθηκε ποτέ όσο ζούσε, ο Απολλιναίρ θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Γάλλους ποιητές του 20ου αιώνα. Έλαβε μέρος σε όλα τα κινήματα της γαλλικής αβάν-γκαρντ των αρχών του 20ού αιώνα και ήταν εμβληματική φιγούρα της μποέμ ζωής του Παρισιού. Το έργο του παρουσιάζει έντονη πολυμορφία. Τα ποιητικά του έργα επηρεασμένα εν μέρει από τον Συμβολισμό, αντιπαραβάλλουν το παλιό και το καινούργιο, συνδυάζοντας παραδοσιακές φόρμες με μοντέρνες τεχνικές. Το έργο του θεωρείται ακόμα πρόδρομο του σουρεαλισμού. Τα ποιήματά του παρουσιάζουν ιδιόμορφη χρήση των σημείων στίξης, ενώ με τα «Καλλίγραμμα» εισάγει ένα νέο είδος ποίησης στο οποίο συμβάλλει και η τυπογραφία και το γραφιστικό στήσιμο της σελίδας.
Εκτός από τη ενασχόλησή του με την ποίηση, δημοσίευσε τολμηρά ερωτικά βιβλία, υπήρξε πρωτοπόρος του θεάτρου του παραλόγου και εισήγαγε το 1913 τον όρο «κυβισμός» με τη μελέτη του «Κυβιστές ζωγράφοι», την πρώτη θεωρητική μελέτη για τον κυβισμό. Ήταν ακόμα αυτός που δημιούργησε τον όρο «σουρεαλισμός», καθώς επίσης και τον όρο «ορφισμός» για να περιγράψει την τάση για απόλυτη αφαίρεση στα έργα του Ρομπέρ Ντελωναί, της Σόνιας Ντελωναί και άλλων.
Το κριτικό του έργο, αν και κατακρίθηκε για τον έντονο συναισθηματισμό του και την έλλειψη κριτικής όσον αφορά τις ζωγραφικές τεχνικές, ήταν από τα λίγα που υποστήριξαν τα σύγχρονα κινήματα ζωγραφικής και τις εκθέσεις των ανεξάρτητων, πράγμα για το οποίο χλευάστηκε έντονα στην εποχή του.
Ο Πικάσο, που ζωγράφισε πολλές φορές τον Απολλιναίρ, σε μία προσωπογραφία του τον απεικονίζει ως αρχιεπίσκοπο με ιερατικά άμφια, ποιμαντορική ράβδο, μίτρα και αρχιεπισκοπικό δαχτυλίδι. Ο λόγος γι’ αυτό είναι οι φήμες για την ταυτότητα του πατέρα του.
Στο μικρό καμπαρέ Λαπέν Αζίλ (Lapin Agile) της Μονμάρτρης συντελέστηκε μία φάρσα εις βάρος του Γκιγιώμ Απολλιναίρ. Ο ζωγράφος Ντορζελέ και άλλοι πολέμιοι της κριτικής του, έδεσαν στην ουρά ενός γαϊδάρου με το όνομα Λολό μία βούρτσα την οποία βουτούσαν σε μπογιά, και άφησαν έτσι τον γάιδαρο να «ζωγραφίσει» έναν πίνακα. Ο πίνακας στη συνέχεια εκτέθηκε στο Salon des Independants ως «ιμπρεσιονιστικός» με τον τίτλο «Και ο Ήλιος βασιλεύει πάνω από την Αδριατική» και ήταν υπογεγραμμένος με το ψευδώνυμο "Joachim-Raphael Boronali". Ο Απολλιναίρ εκθείασε τον πίνακα, μαζί με άλλους κριτικούς και έγινε έτσι στόχος έντονων κοροϊδιών.
Τό λιβάδι είναι φαρμακερό όμως ωραίο τό φθινόπωρο Οί γελάδες βόσκουν έκεΐ Άργά-άργά δηλητηριάζονται ‘Ο κρόκος έρυθρόγλαυκος καί δαχτυλιδωτός άνθεί έκεί Τα μάτια σου είναι σαν έκεϊνο τ’ άνθος βιολέτικα Σαν τις δαχτυλιδώσεις του καί σαν αύτό τό φθινόπωρο Κι ή ζωή μου γιά τα μάτια σου αργά δηλητηριάζεται
Τα παιδιά του σχολείου φτάνουν φουριόζικα Φορούν ζακέτες καί παίζουν φυσαρμόνικα Συλλέγουν άνθόκροκους πού είναι σάν μητέρες Θυγατέρες των θυγατέρων τους κι έχουν τό χρώμα Των βλεφάρων σου Καθώς Πάλλονται σάν λουλούδια σ’ εναν απονενοημένο άνεμο
Τό στόμα μου θά εϊναι βάραθρο μέ θειάφι καφτό Θά βρεις τό στόμα μου κόλαση άποπλάνησης κι άπόλαυσης Οί άγγελοι του στόματός μου θά θρονιαστούν στην καρδιά σου Οΐ στρατιώτες του στόματός μου θά σου έπιτεθοϋν αιφνιδιαστικά Οί παπάδες του στόματός μου θά λιβανίζουν την ομορφιά σου Ή ψυχή σου θά πάλλεται σάν μιά περιοχή σεισμοί) Τά μάτια σου θά έχουν τότε φορτωθεί όλον τον έρωτα Τής άνθρωπότητας συσσωρευμένον άπό πρωτόγονα χρόνια Τό στόμα μου θά είναι μιά στρατιά αντίπαλή σου Μιά απειθάρχητη στρατιά αλλάζοντας καθώς ένας Ταχυδακτυλουργός τό σχήμα καί τον αριθμό της Ή ορχήστρα κι ή χορωδία τοϋ στόματός μου θά ψάλλει Τήν αγάπη μου θά σου τή μουρμουρίζει άπό μακριά
Κι εγώ όρθιος μέ μάτια καρφωμένα στο χρονόμετρο Θά όρμήσω γιά έφοδο
✤ ✤ ✤ ✤
ΠΑΝΤΑ
Στη Madame Faure-Favier
Πάντα Τραβούμε έμπρός δίχως ποτέ να προχωρούμε Κι άπό πλανήτη σέ πλανήτη
’Από νεφέλη σέ νεφέλη 0 Δον Ζουάν μέ χίλιους τρεις κομήτες Δίχως ποτέ ν’ άνυψώνεται άπό τη γη
Σημαδέψετε δυνάμεις καινούριες Καί πάρετε τά φαντάσματα στα σοβαρά Τόσοι στο σόμπαν λησμονούν τούς εαυτούς των Μεγάλοι έπιλήσμονες Γνωρίζουν καλά να μάς κάνουν νά λησμονούμε Αυτή καί αύτή την περιοχή τής ύφηλίου Που είναι ό Χριστόφορος Κολόμβος Σ’ αυτόν οφείλεται ή λήθη μιας Ηπείρου Νά χάσεις Μά νά χάσεις άμετάκλητα Καί ν’ άφήσεις χώρο γιά άνακάλυψη νά χάσεις Τη Ζωή γιά νά κερδίσεις τή Νίκη
Ο Κώστας Ταχτσής (Θεσσαλονίκη, 8 Οκτωβρίου 1927 – Αθήνα, πιθανόν 25 Αυγούστου 1988) ήταν διακεκριμένος Έλληνας λογοτέχνης της μεταπολεμικής γενιάς.
Γεννήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 1927 στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας του Ταχτσή, Γρηγόριος, και η μητέρα του, Έλλη (το γένος Ζάχου), κατάγονταν από την Ανατολική Ρωμυλία. Οι πρόγονοι του πατέρα του ήταν Έλληνες που ήρθαν στην Θεσσαλονίκη πρόσφυγες γύρω στα 1860, όταν η Βουλγαρία έκανε την εθνική της επανάσταση κι ανακηρύχτηκε ανεξάρτητο κράτος. Σε ηλικία επτά ετών, μετά τον χωρισμό των γονέων του, αναγκάστηκε να πάει στην Αθήνα για να ζήσει με τη γιαγιά του. Στην Αθήνα τελειώνει δημοτικό και γυμνάσιο,εκτός από μία τάξη του δημοτικού (συγκεκριμένα τη δευτέρα, στην οποία γράφτηκε απευθείας ως κατ' οίκον διδαχθείς) που την τέλειωσε στη Βέροια.Το 1945 υποβάλλει τα χαρτιά του στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων, αλλά τις ημέρες των εξετάσεων αρρωσταίνει από τυφοειδή πυρετό. Εγγράφηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις σπουδές του, αφού φοίτησε μόνο για δύο χρόνια. Στρατεύεται και ενώ αρχικά υπηρετεί ως απλός φαντάρος, του απονέμεται αργότερα ο βαθμός του ανθυπολοχαγού.Ο Κώστας Ταχτσής ήταν ο δευτερότοκος γιος της οικογένειας. Το πρώτο παιδί του ζεύγους που ήταν και αγόρι είχε πεθάνει λίγες μέρες μετά την γέννα. Αυτός ο αδερφός που έχασε πριν να γεννηθεί ο ίδιος, ήταν και μια από τις έμμονες ιδέες του συγγραφέα.
Το 1951 προσλήφθηκε ως βοηθός του αμερικανού διευθυντή στα έργα για το φράγμα του Λούρου. Το φθινόπωρο του 1954 φεύγει για την Αγγλία μέχρι το καλοκαίρι του 1955, οπότε επιστρέφει στην Αθήνα και ζει από τη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας. Τον Μάρτιο του 1956 πηγαίνει στην Γερμανία και στο Αμβούργο μπαρκάρει με δανέζικο πλοίο ως καμαρότος. Ξεμπαρκάρει στο Λιβόρνο και επιστρέφει στην Αθήνα. Εργάζεται ως βοηθός σκηνοθέτη στην ταινία Το παιδί και το δελφίνι. Το φθινόπωρο ξεκινάει για τη Βιέννη για να συνεχίσει το γράψιμο ενός μυθιστορήματος. Το 1957 ακολουθεί ως μάνατζερ τον πιανίστα Τώνη Παπαγεωργίου στην περιοδεία του στην Ανατολική Αφρική. Από το Ναϊρόμπι φεύγει για την Αυστραλία όπου εργάζεται σε κάποιο πολυκατάστημα και στη συνέχεια ως σιδηροδρομικός υπάλληλος επί δύο χρόνια. Στη συνέχεια προσλαμβάνεται στην υπηρεσία δημοσίων σχέσεων της Κρατικής Τράπεζας της Αυστραλίας. Την άνοιξη του 1960 επιστρέφει στην Ελλάδα και επιχειρεί να κάνει τον γύρο της Ευρώπης με μια βέσπα,με την οποία έφτασε ως το Εδιμβούργο. Στη διάρκεια αυτής της περιοδείας γράφει μερικά κεφάλαια από Το τρίτο στεφάνι. Ξαναβρίσκεται για λίγο χρονικό διάστημα στην Αυστραλία από όπου στέλνει στην Ελλάδα για τύπωμα τα χειρόγραφα του Τρίτου στεφανιού που απορρίπτεται ως ακατάλληλο.Τελικά το εξέδωσε τον Νοέμβριο του 1962 ο ίδιος με δικά του έξοδα. Δυο μήνες μετά πηγαίνει στην Αμερική και μένει εκεί ως τον Δεκέμβριο του 1964. Επιστρέφει και συνεργάζεται με το πρωτοποριακό λογοτεχνικό περιοδικό Πάλι το διάστημα 1963-1965 και εργάζεται για δύο καλοκαίρια ως ξεναγός και μεταφραστής. Πήρε μέρος στην έκδοση 18 κειμένων (1970) μια κίνηση συγγραφέων ενάντια στην λογοκρισία και στο αυταρχικό καθεστώς της δικτατορίας.Στη δικτατορία του 1967 πρωτοστατεί στη δήλωση των 18 και καλείται επανειλημμένως στην Ασφάλεια, ενώ κατά τη Μεταπολίτευση πάλεψε για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, όντας ομοφυλόφιλος και ο ίδιος.
Στις 27 Αυγούστου 1988, η αδελφή του τον βρήκε δολοφονημένο υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες στο σπίτι του στον Κολωνό. Η Αστυνομία δεν μπόρεσε ποτέ να διαλευκάνει το έγκλημα. Η ιατροδικαστική εξέταση έδειξε μόνον ότι ο θάνατος είχε επέλθει από στραγγαλισμό περί τα δύο εικοσιτετράωρα νωρίτερα.
Το έργο του
Ο Ταχτσής εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με τις ποιητικές συλλογές Ποιήματα (1951), Μικρά ποιήματα(1952) και Περί ώραν δωδεκάτην(1953), που αργότερα αποκήρυξε. Ακολούθησαν οι ποιητικές συλλογές Συμφωνία του «Μπραζίλιαν» (1954) και Καφενείο «Το Βυζάντιο»κι άλλα ποιήματα (1956).
Με πολλές δυσκολίες, το 1962 εξέδωσε με δικά του έξοδα το μυθιστόρημα Το τρίτο στεφάνι, το οποίο και είναι η σημαντικότερη προσφορά του στην Νεοελληνική λογοτεχνία και με το οποίο αργότερα καθιερώθηκε ως ένας από τους καλύτερους πεζογράφους της γενιάς του. Μαζί με τον Νάνο Βαλαωρίτη και άλλους συμμετείχε στη συντακτική ομάδα του πρωτοποριακού λογοτεχνικού περιοδικού Πάλι (1964–1967). Το 1972 εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων Τα ρέστα και το 1979 μία συλλογή αυτοβιογραφικών κειμένων με τίτλο Η γιαγιά μου η Αθήνα.
Ποιήματα (Ποιητική συλλογή) 1951
Μικρά ποιήματα (Ποιητική συλλογή) 1952
Περί ώραν δωδεκάτην (Ποιητική συλλογή) 1953
Συμφωνία του μπραζίλιαν (Ποιητική συλλογή) 1954
Καφενείο «Το Βυζάντιο» και άλλα ποιήματα (Ποιητική συλλογή) 1956
Το τρίτο στεφάνι (Μυθιστόρημα) 1963
Τα ρέστα (συλλογή διηγημάτων) 1972
Ή γιαγιά μου ή Αθήνα (συλλογή αυτοβιογραφικών κειμένων) 1979
Μετά τον θάνατό του εκδόθηκαν τα βιβλία του
Το φοβερό βήμα (ημιτελής αυτοβιογραφία, 1989),
Από τη χαμηλή σκοπιά (1992),
Συγγνώμην, εσείς δεν είσθε ο κύριος Ταχτσής; (1996)
Τετράδιον εκθέσεων Κωνσταντίνου Γρηγ. Ταχτσή (εκθέσεις από τα σχολικά χρόνια του συγγραφέα, 1996), και
Ένας έλληνας δράκος στο Λονδίνο (2002).
Μετέφρασε επίσης αρχαία ελληνική δραματολογία και ξένη λογοτεχνία, κυρίως κωμωδίες του Αριστοφάνη (Βάτραχοι, Νεφέλες, Όρνιθες, Λυσιστράτη κ.α.)
Ένα θέμα που επαναλαμβάνεται στα ύστερα κείμενα του Ταχτσή είναι η ομοφυλοφιλία του, που άλλοτε την αποδέχεται και άλλοτε τη θεωρεί σαν μόνιμη κατάρα. Σχετικά με το θέμα είχε αναφέρει σε συνέντευξή του στο περιοδικό Κράξιμο ότι «ο ομοφυλόφιλος έρωτας έχει μια ποιητικότητα, αν θέλεις, ακριβώς επειδή δεν οδηγεί πουθενά. Εχει μια τραγική διάσταση. Ακριβώς γιατί ούτε παιδί γεννιέται, ούτε η κοινωνία πρόκειται ποτέ να τον αναγνωρίσει».
Το τρίτο στεφάνι (μυθιστόρημα), εξώφυλλο της 1ης έκδοσης, 1962
Το Τρίτο Στεφάνι
Το Τρίτο Στεφάνι είναι μυθιστόρημα του Κώστα Ταχτσή. Ο Ταχτσής έγραψε το μυθιστόρημα κατά την περιπλάνησή του εκτός Ελλάδας, στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Το πρότεινε σε τρεις εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι όμως το απέρριψαν. Εκδόθηκε τελικά το 1962 με έξοδα του συγγραφέα, αλλά δεν γνώρισε τότε καμιά επιτυχία. Επανεκδόθηκε το 1970 από τις εκδόσεις Ερμής στην Αθήνα, γνωρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία και καθιέρωσε τον Ταχτσή ανάμεσα στους πιο γνωστούς πεζογράφους της γενιάς του. Την σεζόν 1995-1996 μεταφέρθηκε με πιστότητα στην τηλεόραση από το κανάλι ΑΝΤ1
Πλοκή
Η υπόθεση του μυθιστορήματος εκτυλίσεται κατά κύριο λόγο κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου και της Κατοχής. Πρωταγωνίστριες και αφηγήτριες είναι δύο γυναίκες, η Νίνα και η φίλη της Εκάβη, που ζουν αυτές τις περιόδους και περιγράφουν με πιστότητα το κλίμα της εποχής μέσα από τις προσωπικές τους ιστορίες. Η Νίνα πραγματοποιεί τρεις γάμους — εξ ου και ο τίτλος του έργου.
Το έργο διαθέτει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. O Ταχτσής είχε αποκαλύψει πως, ουσιαστικά, ο χαρακτήρας της Εκάβης Λόγγου είναι απόλυτα βασισμένος στη γιαγιά του, που τόν μεγάλωσε.
Απήχηση
Τον πρώτο καιρό της έκδοσής του δεν είχαν πουληθεί παραπάνω από δέκα αντίτυπα, αλλά στη διάρκεια της Χούντας το βιβλίο άρχισε να γίνεται γνωστό κυρίως από τους πολιτικούς κρατουμένους. Έτσι τελικά κυκλοφόρησε το 1970 από τις εκδόσεις Ερμής.
Εξαιτίας του αυθόρμητου αφηγηματικού του ύφους, Το τρίτο στεφάνι κέντρισε το ενδιαφέρον πολλών ανθρώπων του θεάτρου και του κινηματογράφου. Ο ίδιος ο Ταχτσής έλεγε ότι ακόμα και η Μελίνα Μερκούρη είχε εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον για κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος.
Το μυθιστόρημα διασκευάστηκε για το Τρίτο Πρόγραμμα του ραδιοφώνου το 1979, με αφηγήτριες τη Ρένα Βλαχοπούλου και τη Σμαρώ Στεφανίδου.
Την σεζόν 1995-1996 μεταφέρθηκε με πιστότητα στην τηλεόραση από το κανάλι ΑΝΤ1, σε σκηνοθεσία του Γιάννη Δαλιανίδη, με τη Νένα Μεντή στο ρόλο της Νίνας και τη Λήδα Πρωτοψάλτη στο ρόλο της Εκάβης. Η πρεμιέρα έγινε τη Δευτέρα 2 Οκτωβρίου 1995 και προβλήθηκε σε 16 επεισόδια.
Το χειμώνα του 2009 έγινε η θεατρική του διασκευή από τον Σταμάτη Φασουλή και τον Θανάση Νιάρχο για το Εθνικό Θέατρο, με τη Νένα Μεντή αυτή τη φορά στον ρόλο της Εκάβης και τη Φιλαρέτη Κομνηνού στο ρόλο της Νίνας. Η παράσταση είχε διάρκεια σχεδόν τέσσερις ώρες. Με αφετηρία το κείμενο των Φασουλή και Νιάρχου, η θεατρική ομάδα Carpe Diem ανέβασε το 2014 μια δίωρη εκδοχή του έργου, με μεγάλη απήχηση και βραβεία σε φεστιβάλ θέατρο.
Το μυθιστόρημα είχε χλιαρή απήχηση στο εξωτερικό, παρά την υποστήριξη των ελληνιστών, ίσως λόγω της απουσίας αντιστικτικού λόγου.
Ύφος και γλώσσα
Το μυθιστόρημα έχει τη μορφή παρλάτας. Πρόκειται για μια διπλή πρωτοπρόσωπη αφήγηση[7], ενώ το σκηνικό είναι αποκλειστικά αστικό. Η κύρια αρετή του βιβλίου, που επισημάνθηκε και από έλληνες κριτικούς και ελληνιστές εκτός Ελλάδας, ήταν η γλωσσική ιδιοτυπία της παρλάτας της κεντρικής ηρωίδας του: πρόκειται για ανάμειξη της δημοτικής με την καθαρεύουσα O Γεώργιος Σαββίδης το χαρακτήρισε ως «την πρώτη έμπρακτη υπονόμευση [της παγιωμένης από το Μ. Τριανταφυλλίδη γλώσσας]». Αυτές οι γλωσσικές ενσωματώσεις στοιχείων της καθαρεύουσας στον προφορικό λόγο, δεν συνιστούν μια «αταίριαστη κατάχρηση», αλλά αποτελεί μέρος του κόσμου που τους περιβάλει.
Κριτική
Ο Απόστολος Σαχίνης επισημαίνει σειρά θετικών γνωρισμάτων, αλλά και αδυναμιών στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Στα θετικά καταλογίζει το ευδιάκριτο περίγραμμα των δύο γυναικών που συζητούν μεταξύ τους, η γραφικότητά τους, η φλυαρία, η νευρικότητα και η ζωντάνια τους, που τις κάνει στην πένα του Ταχτσή να γινουν τύποι. Στις αδυναμίες καταλογίζονται η εμμονή στις μικρές και ασήμαντες λεπτομέρειες, στις μικρότητές τους και στα ελαττώματά τους, που δεν βοηθούν στην ανάδειξη του εσωτερικού ψυχισμού των ηρωίδων τους αλλά στον υποβιβασμό τους
Αποσπάσματα
Κεφάλαιο 1
Δε μπορώ, όχι, δε μπορώ να την υποφέρω πια!… Τι πληγή είν΄ αυτή που μούστειλες θε μου; Τι αμαρτίες έχω κάνει για να με τιμωρείς τόσο σκληρά; Ως πότε θα την έχω στην καμπούρα μου; Ως πότε θάμαι υποχρεωμένη να την ανέχομαι να βλέπω τη μούρη της, ν΄ ακούω τη φωνή της, ως πότε; Δε θα βρεθεί επιτέλους κανένας στραβός χριστιανός να την πάρει, ν΄ απαλλαγώ απ΄ αυτό το έκτρωμα της φύσεως που μ΄ άφησε ο πατέρας της για να μ΄ εκδικηθεί – που χαΐρι και προκοπή να μη δουν εκείνοι που δε μ΄ άφησαν να κάνω την έκτρωση!…
Μα γιατί τους βλαστημάω; Δε ζούνε πια. Ούτε φταίν΄ εκείνοι. Φταίω εγώ που τους άκουσα. Σε τέτοια ζητήματα πρέπει ν΄ ακούει κανείς μόνο τον εαυτό του, κανέναν άλλον!… Όσο ήταν μικρή, παρηγοριόμουνα με την σκέψη πως, μεγαλώνοντας θ΄ άλλαζε. «Θ’ αλλάξει!» έλεγα. «Θα στρώσει. Στο κάτω της γραφής, αργά ή γρήγορα, μια μέρα θα παντρευτεί. Θα τη φορτωθεί άλλος στην καμπούρα του». Μα δε βαριέσαι! Άδικα ήλπιζα. Όπως πάν’ τα πράματα, μου φαίνεται πως θα μείνει γεροντοκόρη. Και πώς να μη μείνει γεροντοκόρη τέτοια που είναι; Αχ, ας όψεται εκείνο το τέρας, η Ερασμία, που την κατέστρεψε με τις κατηχήσεις της. Ποιος άντρας θα γυρίσει, σας παρακαλώ, να την κοιτάξει ερωτικά έτσι που ντύνεται, έτσι που φέρεται, έτσι που μιλάει; Ποιος σοβαρός άνθρωπος θα δεχτεί να την κάνει μητέρα των παιδιών του μ΄ αυτές τις γελοίες ιδέες που έχει, με τις νευρώσεις που έχει, με το έκζεμα που το ξύνει συνεχώς και δεν τ΄ αφήνει να κλείσει; Θα μείνει δυστυχώς στο ράφι, και δεν ξέρω η έρμη ποια απ΄ τις δυο μας να λυπηθώ περισσότερο : Τον εαυτό μου ή εκείνην; Γιατί, ό,τι κι αν λέω, κακά τα ψέματα. Μάνα της είμαι και την πονάω.
Μα πονάω και τον εαυτό μου. Κάθε φορά που με συγχύζει, με τρελαίνει ο πόνος του έλκους. «Αφού σ΄ έκαν΄ ο θεός άσκημη», της λέω, «ντύσου τουλάχιστον λιγάκι πιο φανταχτερά, μπας και ξεγελάσεις κανέναν!» Μα δυστυχώς δε μούμοιασε ούτε σ΄ αυτό. Δε θέλω να πω πως είμ΄ όμορφη. Μα έχω αέρα. Ήξερα πάντα να ντύνομαι. Στην ηλικία της έπιανα πουλιά στον αέρα. Περνούσα και γύριζαν τα κεφάλια των ανδρών, όπως γυρίζουν τα ηλιοτρόπια στον ήλιο. Δεν ήμουνα σαν κι αυτό το σαμιαμίδι! Ήθελα νάξερα σε ποιον διάβολο έμοιασε. Σε μένα δεν έμοιασε, στη γιαγιά της δεν έμοιασε, στον παππού της καθόλου, στον πατέρα της ακόμα λιγότερο. Μπορεί νάταν παλιάνθρωπος, μπορεί νάταν αυτό που ήταν, αλλ΄ ήταν άνθρωπος του κόσμου. Ήταν όμορφος – πιο όμορφος απ΄ ό,τι έπρεπε…
Όχι, δεν είμαι όμορφη! Μα ξέρω να ζήσω. Ποια γυναίκα στην ηλικία μου θα βαστιόταν τόσο καλά, όσο βαστιέμαι εγώ; Όλες μου οι φίλες κι όλες μου οι συμμαθήτριες απ΄ τ΄ Αρσάκειο έχουν γεράσει. Τις βλέπω στο δρόμο και τρομάζω. Είναι κιόλας γιαγιάδες!… Όχι επειδή έχουν εγγόνια – η Ιουλία δεν έχει εγγόνια – αλλ΄ επειδή παραμέλησαν τον εαυτό τους. Αφέθηκαν και γέρασαν. Το σώμα δε γερνάει, αν δε γεράσει πρώτα η καρδιά. «Ας κάνουν οι κόρες μου λούσα!» σου λέει. «Ας πάνε τα παιδιά μου στους χορούς και στις διασκεδάσεις! Εγώ τάφαγα πια τα ψωμιά μου!» Μα το λένε, γιατί έχουν παιδιά που αξίζουν κάθε θυσία. Δεν έχουν τη Μαρία! Δεν ξέρουν τι θα πει νάχεις κόρη τη Μαρία, και γι΄ αυτό δεν τις αδικώ που με μέμφονται ότι ξαναπαντρεύτηκα, αντί να κοιτάξω να την παντρέψω. Δεν ξέρουν ότι την εποχή που απεφάσισα να κάνω το σάλτο να πάρω το Θόδωρο, ζύγισα όλα τα υπέρ και τα κατά. Η Μαρία, είπα με το νου μου, είναι σαν το ναυαγό που πνίγεται… Αν κάνω πως πάω κοντά της να τη σώσω, θα με παρασύρει και μένα στον πάτο. Ας σωθώ εγώ τουλάχιστον, για να της δώσω καιρό να μεγαλώσει λιγάκι, να ωριμάσει κάπως. «Πάντρεψέ την» μούλεγαν όλες, «και να δεις πως θα γίνει αγνώριστη». Να την παντρέψω εγώ; Ανημποριά έχει να βρει μόνη της γαμπρό; Εμένα στην ηλικία της με φλερτάριζαν δέκα άντρες συγχρόνως. Όπου πήγαινα κρεμόντουσαν απ΄ τη φούστα μου. Σ΄ όποιον νάλεγα «σε παίρνω», θάτρεχε με τα τέσσερα!.. Πώς έκανα –θα μού πείτε– τη στραβωμάρα να πάω να πέσω απάνω στο Φώτη, αυτό είν΄ άλλη ιστορία. Προτιμώ να μην το θυμάμαι, γιατί συγχύζομαι περισσότερο. Ίσως –λέω καμιά φορά με το νου μου– νάταν γραφτό απ΄ το θεό να τον πάρω για να τραβήξω όσα τράβηξα. Γραφτό να γεννήσω αυτή τη Μέδουσα!… Άλλες πάλι φορές σκέπτομαι πως δε φταίει ούτ΄ ο θεός, ούτ΄ η μοίρα. Εγώ φταίω, κανείς άλλος! Ήμουνα πεισματάρα και πάτησα πόδι. Είπα «θα τον πάρω» και τον πήρα. Από ένα πεισμα. Ακριβώς επειδή δεν τον ήθελε κανένας απ΄ τους δικούς μου. Ούτε κι αυτός ακόμα ο συχωρεμένος ο μπαμπάς, που ήταν πάντα τόσο επιφυλακτικός στις κρίσεις του. Δεν εννούσα να τους αφήσω ν΄ ανακατευτούν ακόμα μια φορά στις υποθέσεις μου και στη ζωή μου, όπως είχαν κάνει στο παρελθόν. Αρκετό κακό μούχαν κάνει με τις ανακατωσούρες τους στην περίπτωση του Αργύρη. Δεν ήμουνα πια δεκαοχτώ ετών, όπως άλλοτε. Ήμουνα εικοσιεφτά. Ήμουνα αυτεξούσια κι αποφασισμένη να κάνω του κεφαλιού μου, κι έβγαλα τα μάτια μου!…
Αλλ’ αυτό είν΄ έτερον εκάτερον. Όλοι οι άνθρωποι σφάλλουν μια φορά στη ζωή τους. Είναι λόγος αυτός να πληρώνω αιωνίως εκείνο το ηλίθιο σφάλμα; Πόσα χρόνια θα ζήσω ακόμα; Δέκα; Είκοσι; Ποιος ξέρει! Μπορεί να βγω σήμερα έξω και να με πατήσει κανέν΄ αυτοκίνητο, απ΄ αυτά που τρέχουν σα διαβόλοι. Αλλ΄ ακόμα κι αν μου μένει μιας ώρας ζωή, εννοώ να ζήσω όπως θέλω εγώ! Η κυρα-Γαλάτεια δεν πρόκεται να κάνει άλλη Νίνα. Είναι βαθιά στο χώμα. Να ζήσω χωρίς τη γκρίνια της, να συγκεντρωθώ λιγάκι, να μπορέσω να σκεφτώ σοβαρότερα πράματα απ΄ το αιώνιο θέμα της Μαρίας – θε μου, δε θα μου το δώσεις ποτέ αυτό το καλό;…
Είναι τώρα δυο-τρεις μέρες πούχει φαγωθεί με το Θόδωρο. Η λύσσα την πιάνει κατά περιόδους. Του κλείνει τις πόρτες στα μούτρα. Αρνείται να φάει στο τραπέζι μας. Κι όταν είμαστε μόνες μας, τον βρίζει πατόκορφα κι αυτόν και το σόι του, χωρίς να της έχει δόσει ο καημένος την παραμικρή αφορμή. Με ζηλεύει, που κακό χρόνο νάχει, τι άλλο να υποθέσει κανείς; «Αφού θέλεις άντρα», της λέω κι εγώ σήμερα, «πήγαινε στο πάρκο και βρες κανένα μαγκλαρά!… Το πάρκο δεν είναι μακριά. Δυο βήματα είναι. Πήγαινε και βρες κανένα ναύτη ή κανένα στρατιώτη να σου σβήσει τη φωτιά σου! Εγώ πρέπει να στον βρω; Στην ηλικία σου, όχι μόνο είχα κάνει εσένα, αλλά τοιμαζόμουνα να παντρευτώ και για δεύτερη φορά! Μπρος!» της λέω, «Ντύσου και βγες έξω, κι ορκίζομαι στα κόκαλα του πατέρα μου, του ανθρώπου που αγαπούσα περισσότερο από κάθε τι στον κόσμο, ότι όποιον και να φέρεις στο σπίτι, μα όποιος και νάναι και να τον φέρεις και να μου πεις ‘ο κύριος από δω είναι φίλος μου, είν’ αρραβωνιαστικός μου, είν΄ άντρας μου’, δε θα φέρω την παραμικρή αντίρρηση, δε θα εκφράσω την παραμικρή γνώμη! Και θα του κάνω και δέκα τεμενάδες. Δε θα τον παντρευτώ εγώ. Δε θα κοιμάμαι εγώ μαζί του. Εσύ θα κοιμάσαι μαζί του. Φτάνει, βεβαίως, να μη σε πιάσει κορόιδο –γιατί κάτι τέτοιες μυξοπαρθένες σαν και σένα πιάνονται συνήθως κορόιδα– και σου φάει την προίκα σου, και σε παρατήσει, κι έχω, όχι μόνο εσένα στην καμπούρα μου, μα και κανένα μπαστάρδικο! Ντύσου», της λέω, «και βγες έξω, να μη σε βλέπω στα μάτια μου! Κι αν δε θέλεις άντρα –γιατ΄ είσαι βεβαίως ανισόρροπη και δεν ξέρεις ούτ΄ εσύ τι ζητάς απ΄ τη ζωή σου– τότε πήγαινε και κλείσου σε μοναστήρι. Υπάρχουν μερικά ακόμα. Πήγαινε στην Κερατέα με την οσία Μαριάμ! Τράβα να καλογερέψεις σαν την Ερασμία, το μεγάλο σου πρότυπον! Σ΄ άφησε δηλαδή επίτηδες ο πατέρας σου πίσω με την εντολή να μου κάνεις τη ζωή μαύρη; Μπρος! Ντύσου! Κάνε επιτέλους ό,τι θέλεις. Αλλά πρόσεξε καλά. Σε προειδοποιώ για τελευταία φορά : μη μου ξανακάνεις σύγχυση σαν τη σημερινή, και μάλιστα μπροστά στο Θόδωρο, γιατί φόνισσα Κάστρω θα γίνω και θα σε κάνω κομματάκια! Και μην ξανατολμήσεις να βγάλεις τις φωτογραφίες του πατέρα μου και της κυρα-Εκάβης απ΄ τον τοίχο του σαλονιού! Ας είναι άσκημα τα κάδρα. Ας μην είναι πια της μόδας νάχει κανείς φωτογραφίες στον τοίχο. Όσο ζω εγώ, το σπίτι είναι δικό μου! Εγώείμαι η οικοδέσποινα εδώ μέσα και θα κρεμάσω στους τοίχους ό,τι θέλω εγώ, τ΄ ακούς; Όταν παντρευτείς με το καλό και κάνεις δικό σου σπίτι, ή όταν ψοφήσω, όπως λες, και με κληρονομήσεις –κι όπως με συγχύζεις θα με κληρονομήσεις γρήγορα– να κρεμάσεις στους τοίχους σου κουδούνια!… Αλλ΄ όσο ζω εγώ κι έχω τα μάτια μου ανοιχτά, θέλω να βλέπω τις φωτογραφίες των ανθρώπων που μ΄ αγαπούσαν και που, δυστυχώς, πέθαναν και μ΄ άφησαν με σένα τη στρίγγλα, για να με φας ζωντανή!» της λέω και πήγα και κρέμασα τις φωτογραφίες του μπαμπά και της κυρα-Εκάβης στη θέση τους.
Όταν τόδε, άφρισε. – «Μμ!» μου λέει. «Πρόσεξε μη σου προσβάλουν την πλύστρα την πεθερά σου». Και της λέω : – «Πλύστρα είσαι και φαίνεσαι!» Έτσι άρχισ΄ ο καβγάς μας σήμερα. «Πλύστρα είσαι και φαίνεσαι», της λέω, κι από κουβέντα σε κουβέντα, παρ΄ ολίγο νάρθουμε στα χέρια. Έγινα μπαρούτι, γιατί ξέρω ότι βρίζει την κυρα-Εκάβη επίτηδες, για να με πικάρει. Να την ακούσει, καταλαβαίνετε, ο Θόδωρος ότι λέει τη μάνα του πλύστρα, να την πιάσει απ΄ το τσουλούφι και να τη φέρει σβούρα. Και ποιος θα συγχυστεί; Ποιος άλλος από μένα κι από κείνον; Όχι, βεβαίως, η Μαρία. Τη Μαρία την τρέφει ο καβγάς, αδύνατο να ζήσει χωρίς καβγά.
Μ΄ ακόμα κι ο Θόδωρος να μην ήταν, όσο ζω, εννοώ να βλέπω τη φωτογραφία της κυρα-Εκάβης στη θέση της. Όχι επειδή είναι πεθερά μου. Ποια νύφη αγαπάει την πεθερά της; Ένας θεός ξέρει, ότι αν ζούσ’ εκείνη δε θα δεχόμουνα επ΄ ουδενί λόγω να πάρω το Θόδωρο. Μπορεί νάταν η καλύτερη φιληνάδα στον κόσμο, μα για πεθερά δεν έκανε. Αυτό ήμουνα σε θέση να το ξέρω καλύερα από κάθε άλλον. Στην ψυχική κατάσταση που είχε περιέλθει τα τελευταία χρόνια, ήταν πια ανίκανη για οποιαδήποτε ανθρώπινη σχέση. Δεν ήταν η παλιά κυρα-Εκάβη με τ΄ αστεία της, την πίστη της στη ζωή και τους ανθρώπους –παρά την επιφανειακή απαισιοδοξία της– η κυρα-Εκάβη, στην οποία έλεγες τον πόνο σου και σούδινε συμβουλές, όπως μόνον εκείνη ήξερε να δίνει. Όχι! Αν ζούσε τον καιρό που γύρισε ο Θόδωρος απ΄ τη Μέση Ανατολή, δε θα μου περνούσε καν η ιδέα απ΄ το μυαλό να τον πάρω και να γίνω νύφη της. Θάταν αστείο. Ασύλληπτο. Μοιραία θα μαλώναμε. Αφήστε πια το πόσο θα γελούσε ο κόσμος εις βάρος μας. Ακόμα τώρα συναντάω καμιά φορά γνωστές μου της εποχής εκείνης πούχω χρόνια να δω και μου λένε : «Για φαντάσου, βρε Νίνα, το πίστευες ποτέ σου ότι μια μέρα θα γινόσουνα νύφη της;» Και το λένε μ΄ ειρωνεία, που, αν δεν αγνοούσα όπως αγνοώ, θάπρεπε να μαλώσω μ΄ όλο τον κόσμο. Στο κάτω της γραφής, σκέφτομαι, έχουν εν μέρει δίκιο. Είναι αστείο που ήρθαν τα πράματα όπως ήρθαν, μόνο που δεν είναι αστείο με τον τρόπο που το βλέπει ο κόσμος. Ποια απ΄ όλες αυτές τις σουσούδες ήξερε την κυρα-Εκάβη; Ποια ήξερε την καρδιά της; Καμιά φορά αμφιβάλλω αν την ήξερα ακόμα κι εγώ η ίδια κι ας είχαμε φάει μαζί ψωμί κι αλάτι…
Μερικές την έβρισκαν διασκεδαστική. Μερικές την έβλεπαν με περιφρόνηση, όπως την έβλεπε η σνομπ η Ιουλία. Δεν μπορούσε να καταλάβει πώς την έκανα παρέα. Δε μου τόπε ποτέ καθαρά, αλλά μου τόλεγε μ΄ ένα σωρό περιφράσεις. «Εσύ, Νίνα μου, έχεις τόσο καλή καρδιά!» μούλεγε. «Ανοίγεις το σπίτι σου σ’ όποιον νάναι. Πάντα το λέω της Λιλίκας μου : η Νίνα έχει την καλύτερη καρδιά του κόσμου». Δε μπορούσε να καταλάβει πώς ήταν δυνατόν να προτιμάω την παρέα της κυρα-Εκάβης απ΄ τη δική της ή απ΄ της Καρούσου.
Η Μάρθα την έβλεπε σαν παλιάτσο και μια φορά μου τόπε : «Εσύ είσαι σαν τους αυτοκράτορες», μου λέει, «που είχαν τους τζουτζέδες τους». Δε μπορούσε ούτ΄ αυτή να καταλάβει, κι ας έκανε τη διαβασμένη, τους λόγους, που έκαναν καμιά φορά την κυρα-Εκάβη να φέρεται και σαν παλιάτσος –από ταπεινοφροσύνη. Η κυρα-Εκάβη τρελαινόταν να δραματοποιεί τη ζωή της, μα όσο περισσότερο τη δραματοποιούσε, τόσο περισσότερα αστεία έκανε – πάντα εις βάρος του εαυτού της, ποτέ των άλλων.
Όσο για τη θεία Κατίγκω με τη σεμνοτυφία της και τις γελοίες περί ηθικής αρχές της, ήταν φυσικό να τη βλέπει σαν την προσωποποίηση του διαβόλου επί της Γης. Κι από μια μεριά είχε δίκιο : η κυρα-Εκάβη ήταν και διάβολος. Αλλά συγχρόνως ήταν και θεός, μια αγία, και κανείς δεν είναι εις θέσιν να το ξέρει καλύτερα από μένα, που παρακολούθησα την ιστορία της ως το τέλος, που κατάλαβα την καρδιά της, όπως δεν την κατάλαβαν ούτε τα παιδιά της!…
Τα παιδιά της, πφ! Έχοντας την κόρη που έχω, είμαι σε θέση να ξέρω, ότι απ΄ όλα τα πλάσματα του θεού δεν υπάρχει ίσως κανένα σ΄ αυτό τον κόσμο, που να μας καταλαβαίνει λιγότερο από κείνα που βγήκαν μέσ΄ απ΄ την κοιλιά μας. Κι αν όλ΄ αυτά δεν είν΄ αρκετά, για να θέλω να βλέπω τη φωτογραφία της, τότε ας πούμε ότι το κάνω γιατί περάσαμε αξέχαστες μέρες μαζί. Γιατί της άνοιξα την καρδιά μου, όπως δεν τόχα κάνει ούτε στη μάνα μου. Γιατί, έχοντας πικράν πείρα απ΄ τη δική της την κόρη κι απ΄ όλα της τα παιδιά (γιατί κι η Πολυξένη δεν της φέρθηκε στο τέλος καλύτερα απ΄ την Ελένη), ήταν η μόνη απ΄ τους συγγενείς και τους φίλους μου, που με συμπονούσε απ΄ τα βάθη της καρδιάς της. Η μόνη που συμμεριζόταν και καταλάβαινε τον καημό μου και την πικρία πούνιωθα για την κακιά τύχη που είχα – να κάνω παιδί-τέρας!…-
