O Kώστας Aξελός γεννήθηκε στις 26 Ιουνίου 1924 στην Αθήνα και πέθανε στις 4 Φεβρουαρίου 2010. Παράλληλα με τις ελληνικές γυμνασιακές του σπουδές παρακολούθησε μαθήματα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών και στη Γερμανική Σχολή. Επειδή τα μαθήματα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν τον ικανοποιούσαν, γράφτηκε στη Νομική, αλλά ο πόλεμος τον έστρεψε προς την πολιτική: κατά τη διάρκεια της γερμανο-ιταλικής κατοχής πήρε ενεργό μέρος στην Αντίσταση και ακολούθως στον εμφύλιο ως οργανωτής, δημοσιογράφος και θεωρητικός του κομμουνιστικού κινήματος (1941-1945).
Κατά τα Δεκεμβριανά, το 1944, έζησε εικονική εκτέλεση στα κρατητήρια της Ασφάλειας, φυλακίστηκε σε στρατόπεδο και τελικά απέδρασε. Το 1946 εγκατέλειψε τις γραμμές του ΚΚΕ. Στα τέλη του 1945, με τη βοήθεια του Οκτάβιου Μερλιέ, διευθυντή τότε του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Αθήνα, επιβιβάστηκε στο θρυλικό πλέον πλοίο «Ματαρόα» μαζί με τον Κ. Καστοριάδη, τον Κ. Παπαϊωάννου, τον Κ. Βυζάντιο, την Μ. Κρανάκη, τον Κ. Κουλεντιανό, τον Ν. Σβορώνο και άλλους με προορισμό το Παρίσι. Λίγο διάστημα μετά την αναχώρησή του, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο.
Σπούδασε φιλοσοφία στη Σορβόννη. Από το 1950 ως το 1957 εργάσθηκε ως ερευνητής στο C.N.R.S. (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας), στο φιλοσοφικό τμήμα. Κατόπιν συνέχισε την ερευνητική του εργασία για τις δύο διδακτορικές του διατριβές στην Εcole Pratique des Hautes studes (Πρακτική Σχολή Ανωτάτων Σπουδών) ως το 1959. Από το 1962 ως το 1973 δίδαξε φιλοσοφία στη Σορβόννη.
Αρχισυντάκτης του πρωτοποριακού τότε περιοδικού Arguments (Επιχειρήματα) από το 1956-1962, ίδρυσε και διηύθυνε την ομώνυμη φιλοσοφική σειρά στις "Εditions de Minuit" στην οποία εκδόθηκαν επίσης και τα περισσότερα από τα βιβλία του.
Πασίγνωστη υπήρξε η διένεξή του με τον Σαρτρ, τον οποίο εγκαλούσε για μη πρωτότυπη σκέψη και έκθεση παλαιότερων φιλοσοφικών ιδεών. Ο Σαρτρ με τη σειρά του τον κατηγορούσε επειδή είχε εγκαταλείψει τον κομμουνισμό.
Δημοσίευσε (ελληνικά στην αρχή και ακολούθως γαλλικά κατά κύριο λόγο, αλλά και γερμανικά) σειρά βιβλίων που έχουν μεταφραστεί σε δεκαέξι γλώσσες, ενώ έδωσε διαλέξεις σε όλον τον κόσμο. Τον Μάρτιο του 2009 αναγορεύτηκε διδάκτωρ φιλοσοφίας από το Αριστοτέλειο πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και αυτή ήταν η τελευταία του επίσκεψη στην Ελλάδα. Τον Απρίλιο του 2009 κυκλοφόρησε στη Γαλλία από τις εκδόσεις "Les Belles Lettres" το τελευταίο βιβλίο του, με τίτλο «Αυτό που επέρχεται».
Εργογραφία
Αυτό που επέρχεται: αποσπάσματα μιας προσέγγισης. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2011. Σελ.: 203. ISBN: 978-960-05-1527-5
Το σπασμένο παιχνίδι: Η τελευταία συνέντευξη του Κώστα Αξελού. Αθήνα, Καπόν, 2011. Σελ.: 80. ISBN: 978-960-6878-49-7 [Στον Γιώργο Δουατζή]
Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας. Αθήνα, Νεφέλη, 2010. Σελ.: 65. ISBN: 978-960-211-961-7
Το άνοιγμα στο επερχόμενο και Το αίνιγμα της τέχνης. Αθήνα, Νεφέλη, 2009. Σελ.: 53. ISBN: 978-960-211-937-2
Αινιγματικές απαντήσεις: Ρωγμές, διάνοιξη. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2005. Σελ.: 158. ISBN: 960-05-1223-Χ
Αυτή η διερώτηση: προσέγγιση - απομάκρυνση. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2003. Σελ.: 165. ISBN: 960-05-1116-0
Η εποχή και το ύπατο διακύβευμα. Αθήνα, Νεφέλη, 2002. Σελ.: 79. ISBN: 960-211-635-8
Ο Μαρξ στοχαστής της τεχνικής: από την αλλοτρίωση του ανθρώπου στην κατάκτηση του κόσμου. Αθήνα, Καστανιώτης, 2000. Σελ.: 465. ISBN: 960-03-2857-9
Αυτοβιογραφικές σημειώσεις. Αθήνα, Νεφέλη, 1998. Σελ.: 57. ISBN: 960-211-384-7
Μεταμορφώσεις: κλείσιμο - άνοιγμα. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1998. Σελ.: 233. ISBN: 960-05-0819-4
Γράμματα σ΄ ένα νέο στοχαστή. Αθήνα, Εξάντας, 1997. Σελ.: 115. ISBN: 960-256-340-0
Προς την πλανητική σκέψη: το γίγνεσθαι - σκέψη του κόσμου και το γίγνεσθαι - κόσμος της σκέψης. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1996. Σελ.: 437. ISBN: 960-05-0087-8 (1η έκδοση: 1985)
Γιατί σκεφτόμαστε; Τι να πράξουμε; Αθήνα, Νεφέλη, 1993. Σελ.: 88.
Από το εργαστήρι της σκέψης. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1992. Σελ.: 31. ISBN: 960-05-0428-8
Για μια προβληματική ηθική. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1992. Σελ.: 123. ISBN: 960-05-0383-4 (1η έκδοση: Ηριδανός, 1974)
Ανοιχτή συστηματική. Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1989. Σελ.: 148. ISBN: 960-05-0066-5
Από τη μυθολογία στην τεχνολογία: κατευθυντήριες γραμμές. Αθήνα, Άγρα, 1986. Σελ.: 11.
Συζητήσεις. Αθήνα, Νεφέλη, 1986. Σελ.: 124.
Ορίζοντες του κόσμου. Αθήνα, Δωδώνη, 1978. Σελ.: 140.
Ο Ηράκλειτος και η φιλοσοφία. Αθήνα, Εξάντας, 1976. Σελ.: 352. ISBN: 960-256-107-6
Φιλοσοφικές δοκιμές. Αθήνα, Αργ. Παπαζήσης, 1952.
Εργογραφία στα γαλλικά:
En quête de l'impensé. Paris, Encre marine, 2012. 89p. ISBN: 978-2-35088-059-4
Ce qui advient: fragments d'une approche. Paris, les Belles Lettres, 2009. 157p. ISBN: 978-2-35088-011-2
Réponses énigmatiques: Failles- Percée. Paris, Éditions de Minuit, 2005. 94p. ISBN: 2-7073-1899-X
Ce questionnement: approche-éloignement. Paris, Éditions de Minuit, 2001. 123p. ISBN: 2-7073-1768-3
Notices autobiographiques. Paris, Éditions de Minuit, 1997. 45p. ISBN: 2-7073-1624-5
Métamorphoses: clôture-ouverture. Paris, Hachette, 1996. 182p. ISBN: 2-01-278789-4
Lettres à un jeune penseur. Paris, Éditions de Minuit, 1996. 136p. ISBN: 2-7073-1556-7
Le jeu du monde. Paris, Éditions de Minuit, 1994. 449p. ISBN: 2-7073-0096-9 (1st edition: 1969)
L'errance érotique. Paris, Éditions de Minuit, 1992. 61p. ISBN: 2-87317-012-3
Systématique ouverte. Paris, Éditions de Minuit, 1984. 124p. ISBN: 2-7073-0681-9
Problèmes de l'enjeu. Paris, Éditions de Minuit, 1979. 189p.
Contribution à la logique. Paris, Éditions de Minuit, 1977. 150p. ISBN: 2-7073-0145-0
Marx, penseur de la technique: de l'aliénation de l'homme à la conquête du monde. Paris, Union générale d'éditions, 1974. 2v.
Horizons du monde. Paris, Éditions de Minuit, 1974. 136p. ISBN: 2-7073-0011-X
Entretiens réels, imaginaires et avec soi-même. Montpellier, Fata morgana, 1973. 110p.
Pour une éthique problématique. Paris, Éditions de Minuit, 1972. 117p.
Vers la pensée planétaire: Le devenir-pensée du monde et le devenir-monde de la pensée. Paris, Éditions de Minuit, 1970. 336p. (1st edition: 1964)
Le Feu du monde. Paris, Éditions de Minuit, 1969. 451p.
Héraclite et la philosophie: la première saisie de l'être en devenir de la totalité. Paris, Éditions de Minuit, 1969. 275p. ISBN: 2-7073-0295-3
Arguments d'une recherche. Paris, Éditions de Minuit, 1969. 213p.
Άλλες Εκδόσεις
Συλλογικά έργα:
Συζητήσεις με φιλοσόφους: δεκαπέντε χρόνια γαλλικής φιλοσοφίας (1968-1983). Αθήνα, Μελάνι, 2008. Σελ.: 298. ISBN: 978-960-6781-17-9
Μαρτυρίες φοιτητικών χρόνων: το Ελληνικό Ίδρυμα στη διεθνή πανεπιστημιούπολη στο Παρίσι. Τόπος ζωής, τόπος μνήμης. Αθήνα, Futura, 2007. Σελ.: 169. ISBN: 978-960-6654-65-7
Μεταφράσεις έργων του
Στα αγγλικά:
- Axelos, Kostas. Alienation, praxis, and techne in the thought of Karl Marx. [tr.by]: Ronald Bruzina. Austin: University of Texas Press, 1976. 401p. ISBN: 0-292-78013-3
Στα ιταλικά:
- Axelos, Kostas. Orizzonti del mondo. [tr.by]: Franca D’ Agostini. Milano: La salamandra, 1980. 122p.
- Axelos, Kostas. Per un’ etica problematica. [tr.by]: Giuseppe Lissa. Napoli: Librerie Guida, 1974. 112p.
Στα σέρβικα:
- Akselos, Kostas. Marks mislilac tehnike: od otuđenja čovjeka od otuđenja čovjeka. [tr.by]: Duško Pavlović. Sarajevo: Veselin Masleša, 1986. 396p. ISBN: 86-21-00074-1
ΚΕΙΜΕΝΑ
Ι. Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας
Γραμμένο το 1954, όταν ο Κώστας Αξελός ήταν μόλις τριάντα χρονών, το κείμενο αυτό αποτελεί μια διεισδυτική ματιά στο πρόβλημα του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Παρότι είναι γνωστό στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από το 1978, όταν μεταφράστηκε για πρώτη φορά, εντούτοις, δεν έτυχε της αναγνώρισης και της ανάλυσης που του αξίζει. Το απόσπασμα που ακολουθεί μπορεί να δώσει το έναυσμα για πολλές γόνιμες συζητήσεις σχετικά με το δρόμο που θα πρέπει να ακολουθήσει η χώρα, τώρα που για άλλη μια φορά, στέκεται στο μεταίχμιο των εποχών και στο σταυροδρόμι των επιλογών της.
Μπορεί η νεωτερική Ελλάδα να μη συνιστούσε έθνος νεωτερικού (δυτικού) τύπου. Τη θέση αυτή υποστήριξε, ευφυέστατα μάλιστα, όχι ένας Έλληνας αλλά ένας Γερμανός: ο Σπένγκλερ. Η «νεωτερική» Ελλάδα θα αποτελούσε, σύμφωνα με την άποψη αυτή, μέρος του «μαγικού κόσμου» που διαδέχθηκε τον ελληνορωμαϊκό κόσμο και προηγήθηκε του δυτικού και νεωτερικού κόσμου. Θα ήταν έθνος μαγικό, το ίδιο όπως οι Βυζαντινοί και οι Εβραίοι: ένα έθνος χωρίς οριοθετημένο έδαφος, αλλά που είχε τη δική του ψυχή μια ψυχή ούτε απολλώνια ούτε φαουστική παρά μόνο μαγική· το τελειότερο σύμβολό της θα ήταν η κρύπτη. Και τι κρύβει η κρύπτη αυτή; Ονομάζοντας τη μαγική, έχουμε μήπως ξορκίσει το μυστικό της νέας Ελλάδας; Ισχυρή ή όχι, η νεοελληνική πραγματικότητα συνιστά παρ’ όλα αυτά μια πραγματικότητα. Κι αν ακόμη η πραγματικότητα αυτή είναι στρωμένη με στάχτες, υπάρχουν ακόμη εστίες φωτιάς. Και άνθρωποι που μάχονται ηρωικά υπέρ των εστιών αυτών.
Βεβαίως η Ελλάδα δεν παρέχει το πρότυπο ενός νεωτερικού έθνους, εντούτοις ζει στο κέντρο του νεωτερικού κόσμου. Μήπως κάνει μόνον ωσάν να ήταν νεωτερική; Ή μήπως ζει μιαν ύπαρξη παρόμοια μ’ εκείνη των φελάχων ή των «πρωτόγονων», οι οποίοι επίσης ζουν συγχρόνως και στο περιθώριο και στο κέντρο του υπερπολιτισμένου κόσμου; Αυτό θα μπορούσαν να το διαβεβαιώσουν όσοι της επιτίθενται, αλλά διαβεβαιώνοντάς το θα έλεγαν την αλήθεια ή θα έκαναν λάθος;
Μαγική ή όχι, η Ελλάδα δεν είναι πια ένα σύνολο το οποίο ζει αποκλειστικά από τον μαγικό και ανατολικό χριστιανισμό. Θα ήταν λάθος να ειπωθεί ότι άλλο δεν κάνει παρά να επιβιώνει αυτού του χριστιανισμού και υπήρξε εκείνος του Βυζαντίου. Είναι «κάτι» διαφορετικό.
Και το οποίο ζει με τι; Αποκλειστικά και μόνον από τα σωματίδια του φωτός που έρχονται από τις χώρες του δύοντος ήλιου; Για να μπορέσουν τα σωματίδια αυτά να τη φωτίσουν, πρέπει η ίδια να κατευθυνθεί προς εκείνα· και η σύγχρονη Ελλάδα αναζητώντας, έστω και πολύ συγκεχυμένα, τη δική της ουσία, συναντά τη νεωτερική Δύση. Αυτή η συνάντηση φωτίζει άραγε αρκετά το νεοελληνικό πρόβλημα;
Στον αντίποδα της «ελληνοκεντρικής» τάσης, μια άλλη τάση εκδηλώθηκε. Συνιστώντας κι αυτή μιαν αυταπάτη της εθνικής αυτοσυνείδησης, χαρακτηρίζεται από τον ριζικό «δυτικισμό» της. Οι οπαδοί της συγκεκριμένης θέσης βλέπουν την Ελλάδα λουσμένη στο δυτικό φως. Θα έπρεπε έτσι η μεσογειακή τούτη χώρα, να γίνει, και πολύ γρήγορα, χώρα ευρωπαϊκή με σχεδιασμένη οικονομία και ορθολογική πολιτική, αναπτύσσοντας την επιστήμη και παράγοντας τεχνική. Και οι καλλιτεχνικές της εκφράσεις θα ήσαν προσαρτημένες (τρέχοντας γρήγορα για να προλάβουν τα προβαδίσματα) σ’ εκείνες των ευρωπαϊκών χωρών που σέρνουν το χορό. Όλα τούτα, όμως, συνιστούν μήπως κάποιο σχέδιο ή είναι, αντιθέτως, μια απλή προβολή της τόσο ζωηρής νεοελληνικής φαντασίας; Οι «άλλοι» (στους οποίους τόσο συχνά οι Έλληνες αποδίδουν τη σχετιλιαστική ονομασία «Φράγκοι»), δηλαδή οι Δυτικοί, είναι Ευρωπαίοι και νεωτερικοί, επειδή το είναι τους το ίδιο συνεπάγεται το γίγνεσθαι τους.
Μετά το τέλος του αρχαίου κόσμου και το τέλος του μεσαιωνικού κόσμου, ρίχτηκαν στην ιστορική αρένα, εμψυχωμένοι από τον καινούριο νεωτερικό τους ζήλο· δεν μιμούνταν κανέναν, προσφέρονταν ως παράδειγμα. Το ζήτημα δεν είναι καθόλου αν, επειδή οι χώρες αυτές είναι «προωθημένες» και οι άλλες μένουν «καθυστερημένες», πρέπει οι δεύτερες να προσπαθήσουν να φθάσουν πρώτες. Ο καλπασμός των ιστορικών εποχών κατά κανένα τρόπο δεν συγκρίνεται με ιπποδρομία. Οι χώρες που δεν δημιούργησαν τον νεωτερικό κόσμο οφείλουν να πραγματοποιήσουν ξανά, και για δικό τους λογαριασμό, τούτες τις κατακτήσεις αν δεν θέλουν να ζουν διαρκώς σαν φτωχοί συγγενείς τους οποίους από καιρό σε καιρό (ή έστω συχνά) έρχονται να επισκεφτούν οι πλούσιοι συγγενείς τους για να γευτούν τη χάρη της γραφικής τους ζωής. Οι σπόροι που μας μεταφέρθηκαν πρέπει να φυτρώσουν σε γόνιμο έδαφος και μάλιστα να ριζώσουν. Για να γίνει η Ελλάδα αληθινά νεωτερική θα πρέπει να υπάρξει ένα κίνημα προερχόμενο από τη δική της ουσία, το οποίο να τη σπρώξει όχι προς το «μοντερνισμό» αλλά προς τη νεωτερικότητα.
Κώστας Αξελός Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας, μτφ. Κατερίνα Δασκαλάκη, Αθήνα, 2010, εκδόσεις Νεφέλη.
 |
| Από αριστερά: Μάρτιν Χάιντεγκερ, Κώστας Αξελός, Ζακ Λακάν, Ζαν Μπωφρέ, Ελφρίντε Χάιντεγκερ, Συλβί Μπατάιγ δείτε πρισσότερα https://homouniversalisgr.blogspot.com/ |
