Ο Δημήτρης Μαρωνίτης, αναφερόμενος συχνότερα ως Δ. Ν. Μαρωνίτης (Θεσσαλονίκη, 22 Απριλίου 1929 - Αθήνα, 12 Ιουλίου 2016), ήταν Έλληνας καθηγητής πανεπιστημίου, κλασικός φιλόλογος, κριτικός της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, μεταφραστής αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και δοκιμιογράφος.
Βίος
Σπουδές
Ο Δημήτρης Μαρωνίτης γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στο Πειραματικό Σχολείο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1939-1947) και συνέχισε τις σπουδές του στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1947-1951). Ως φοιτητής παρακολούθησε παραδόσεις και φροντιστήρια των καθηγητών Ν. Ανδριώτη, Ι. Θ. Κακριδή, Α. Βακαλόπουλου, Κ. Βουρβέρη, Στ. Καψωμένου, Εμμ. Κριαρά, Στ. Κυριακίδη, Α. Ξυγγόπουλου, Ε. Πελεκίδη και Λ. Πολίτη. Μετά την εκπλήρωση της στρατιωτικής του θητείας (1952-1954), εργάστηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης· στην αρχή ως έκτακτος και μετά ως τακτικός βοηθός του δασκάλου του Ι. Θ. Κακριδή στην Α' έδρα Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας (1955-1962). Δίδαξε επίσης ως εκπαιδευτικός φιλόλογος με μειωμένο πρόγραμμα στο γαλλικό Δελασάλ και στη Γερμανική Σχολή Θεσσαλονίκης (1956-1963).
Συμπλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο πανεπιστήμιο του Μάιντς (Mainz) της Γερμανίας με υποτροφία του ιδρύματος Alexander von Humboldt (1958-1960). Παρακολούθησε και πήρε ενεργό μέρος σε φροντιστήρια των καθηγητών Βάλτερ Μαργκ (Walter Marg), εκδότη του αρχαιογνωστικού περιοδικού Gnomon την περίοδο 1954-1977, Αντρέας Τίρφελντερ (Andreas Thierfelder), Βάλτερ Πόρτσικ (Walter Porzig) και Έριχ Ραϊτσενστάιν (Erich Reitzenstein). Πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα το 1962 από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου και δίδαξε Αρχαία Ελληνική Φιλολογία ως εντεταλμένος υφηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή (1965-Ιανουάριος 1968).
«Στην Κατοχή και στον Εμφύλιο το Πειραματικό Θεσσαλονίκης δεν έμοιαζε σε τίποτε με το Πειραματικό Αθηνών. Το παρακολουθούσε ακόμη η παιδαγωγική έμπνευση του Δελμούζου, στεγασμένο στο μισοτελειωμένο χτίσμα του Πικιώνη: γλώσσα διδασκαλίας η Δημοτική, καθηγητές με φρόνημα ελεύθερο και γερή κατάρτιση (μεταξύ τους ο Θέμελης, ο Καΐρης, ο Μιχαλόπουλος, ο Καστανάς - οι απόφοιτοι ξέρουν για ποιους μιλώ) [...] Ελευθέρια αγωγή, που δεν την ανέτρεψαν μήτε οι απειλές της Κατοχής μήτε η μισαλλοδοξία του Εμφυλίου - σ' αυτό συνέβαλε και ο Ξηροτύρης, διευθυντής για δυο και πάνω δεκαετίες...
("Ο δάσκαλος", εφημ. Το Βήμα, 26.1.1992).
"Πιστεύω τῷ φίλῳ." Αυτή είναι η πρώτη, αρχαιοπρεπής και σίγουρα πλαστή φράση που άκουσα και έμαθα στα δέκα μου χρόνια: 1939, Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, πρώτη οχταταξίου, αναγνωστικό Ζούκη, φιλόλογος καθηγητής ο Γιώργος Μιχαλόπουλος. Ασφαλώς πρόκειται για αφελή ομολογία (ένα κοινό ρήμα και ένα συνηθισμένο ουσιαστικό σε δοτική), που ρίζωσε εντούτοις στο μυαλό μου και έγινε εφεξής έμμονη ιδέα.
("Συμπληρωματικά", εφημ. Το Βήμα, 31.10.1999) ».
Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Δημόσια παρουσία
Στο ίδιο διάστημα πήρε ενεργό μέρος, ως μέλος της Συντακτικής Επιτροπής και υπεύθυνος κατά τον νόμο, στην προετοιμασία και έκδοση του περιοδικού Φιλόλογος του Συλλόγου Αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.Υπήρξε επίσης μέλος της Συντακτικής Επιτροπής των περιοδικών ἡ Συνέχεια (Νοέμβριος 1972-Νοέμβριος 1973) και ο Πολίτης (Μάιος 1976-Σεπτέμβριος 1977).
Τον Ιανουάριο του 1968 ο Δημήτρης Μαρωνίτης (μαζί με άλλους 53 καθηγητές) απολύθηκε από το πανεπιστήμιο για τα πολιτικά του φρονήματα από τη στρατιωτική χούντα. Κατά τη διάρκεια της επταετίας, η δράση του ενοχλούσε το στρατιωτικό καθεστώς, με αποτέλεσμα συχνά να φιλοξενείται στα κρατητήρια της συμπρωτεύουσας και της Αθήνας: πρώτη σύλληψη το 1969 και εγκλεισμός του στην Ασφάλεια Θεσσαλονίκης, δεύτερη σύλληψη το 1971 και εγκλεισμός του σε πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού, τρίτη σύλληψη το 1973 και εγκλεισμός του για οκτώ μήνες στο ΕΑΤ-ΕΣΑ.
Η μεταπολίτευση τον βρίσκει ειδικό σύμβουλο στο Υπουργείο Παιδείας σε θέματα Ανώτατης Εκπαίδευσης (1974-1976). Τον Νοέμβριο του 1974 επανήλθε ως εντεταλμένος υφηγητής στη Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης του Α.Π.Θ., ενώ τον Μάιο του 1979 εκλέχθηκε καθηγητής στην Α' έδρα Κλασικής Φιλολογίας, θέση την οποία υπηρέτησε μέχρι το 1996, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής σε πανεπιστήμια της Γερμανίας, Αυστρίας, Κύπρου και των ΗΠΑ, ενώ έδωσε διαλέξεις σε χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής.
Διετέλεσε επίσης:
Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών- Ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1979-1995).
Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΜΙΕΤ (1985-1997).
Πρόεδρος του Tμήματος Φιλολογίας του Α.Π.Θ. (1986-1987).
Καλλιτεχνικός διευθυντής στο Kρατικό Θέατρο Bορείου Eλλάδος (1989-1990).
Πρόεδρος του Tμήματος Δημοσιογραφίας και Mέσων Mαζικής Eνημέρωσης του Α.Π.Θ. (1991-1994).
Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. (1991-1994).
Πρόεδρος και γενικός διευθυντής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (1994-2011),
Επιστημονικός υπεύθυνος του έργου "Ενδογλωσσική μετάφραση", που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Ηλεκτρονικού Κόμβου του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (1998-2000).
Πρόεδρος του Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών (2003-2011).
Συντονιστής και επιστημονικός υπεύθυνος του ερευνητικού και συγγραφικού προγράμματος Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση" (2001-2014), το οποίο εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Κέντρου Εκπαιδευτικής Έρευνας.
Διακρίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1981 του απονεμήθηκε το Α΄ Βραβείο κριτικής-δοκιμίου για το έργο του «Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη».
Το 2003 τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με τον Ταξιάρχη του Φοίνικος για την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα και στον πολιτισμό.
Το 2011 έλαβε ομόφωνα το "Κρατικό Βραβείο Απόδοσης Έργου της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας στα Νέα Ελληνικά" για τη μετάφραση της ομηρικής Ιλιάδας.
Το 2014 βραβεύτηκε για το σύνολο του έργου του από το ηλεκτρονικό περιοδικό ο Αναγνώστης".
Συγγραφικό έργο: κλασική φιλολογία
Ηρόδοτος
Το 1962 δημοσιεύτηκε η διδακτορική διατριβή του Μαρωνίτη στον Ηρόδοτο. Στο έργο αυτό εξετάζει πώς τοποθετούνται οι λέξεις σε μια πρόταση με βάση ένα είδος υπερβατού (του λεγόμενου "ηροδότειου σχήματος"), το οποίο εμφανίζεται στον πρώιμο αρχαιοελληνικό πεζό λόγο. Έμφαση δίνεται στην υφολογική μικροσκόπηση της ρητορικότητας της ηροδότειας γλώσσας, καθώς επίσης στην ανίχνευση της σχέσης ανάμεσα στον γραπτό και στον προφορικό λόγο, για την οποία ο Μαρωνίτης θα μιλήσει συστηματικά αργότερα στην κριτική του πορεία.
Όποιος πλησιάζει τη συγγραφή του Ηροδότου
με τα εξαρτήματα της σύγχρονης ιστορικής επιστήμης,
θα αισθανθεί δυσφορία, καθώς θα βλέπει το συγγραφέα
κάθε στιγμή να μη πειθαρχεί στις κατηγορικές
προσταγές της ιστορικής μεθοδολογίας,
να «λοξοδρομεί», να «φλυαρεί», να «καθυστερεί».
Το έργο του Ηροδότου απαιτεί από το μελετητή του
περιέργεια και ανιδιοτέλεια παιδική, ευρύτητα
πνεύματος και φρεσκάδα·
τότε αποκαλύπτει τα ώριμα μυστικά του.
Εκδικείται όμως κάθε προκατειλημμένο ανατόμο του.
Δ. Ν. Μαρωνίτης. Ηροδότου Ιστορίαι, 1964, σελ. 71.
Το 1964 ο Μαρωνίτης δημοσίευσε τη διατριβή του για Υφηγεσία στον Ηρόδοτο, η οποία την ίδια χρονιά ενσωματώθηκε σε νέα έκδοση για το Πρώτο Βιβλίο (Κλειώ) των Ιστοριών του Ηροδότου με Πρόλογο του Ι. Θ. Κακριδή. Με εκτενή Εισαγωγή 130 περίπου πυκνοτυπωμένων σελίδων και σχόλια ο Μαρωνίτης διαλέγεται με τη γερμανόφωνη κυρίως κριτική της ηροδότειας ιστοριογραφίας, υπομνηματίζει το αρχαίο κείμενο και το μεταφράζει στη δημοτική, προσφέροντας ένα έργο που αξιοποιείται μέχρι σήμερα στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Στην Εισαγωγή διερευνά τα γενικά χαρακτηριστικά της ηροδότειας αφήγησης και εκθέτει τις πηγές και τη μεθοδολογία του Ηροδότου, αναδεικνύοντας τον αδιαίρετα δισυπόστατο χαρακτήρα του έργου ως λογοτεχνική αφήγηση και καθαρή ιστορία, που αποτελεί όχι απλώς την ιδιοτυπία του αλλά και το βαθύτερο πνευματικό του υπόβαθρο.
Το 1981 ο Μαρωνίτης επανέρχεται στον Ηρόδοτο με έναν τόμο, τιμημένο το 1982 με το 1ο βραβείο στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Λειψίας, στον οποίο ανθολογεί, μεταφράζει και υπομνηματίζει επτά νουβέλες και τρία ανέκδοτα του Αλικαρνασσέα ιστορικού.
Το 2001 έγινε δεύτερη έκδοση του τόμου, επαυξημένη με μία νουβέλα, ένα ανέκδοτο του Ηροδότου και δύο ερμηνευτικά δοκίμια. Στο έργο αυτό ο Μαρωνίτης δεν επιμένει τόσο στην αναμέτρηση Ελλήνων και Περσών όσο σε ανθρωπολογικά θέματα της ηροδότειας συγγραφής: την παθολογία του έρωτα και της εξουσίας, τη διαπλοκή θεοδικίας και ανθρωποδικίας, την αντιδιαστολή του κλειστού κόσμου της Ασίας με τον έλλογο και μετρημένο κόσμο της Ευρώπης, κ.ά.. Μέσα από τα θέματα αυτά ο Ίωνας ιστορικός αναδεικνύεται σε εμβριθή στοχαστή και φιλόσοφο βίου. Οι μεταφράσεις του Μαρωνίτη προσαρμόζονται στο ανατολίτικο και παραμυθικό χρώμα των νουβελών και των ανεκδότων, ενώ ο ερμηνευτικός λόγος εφαρμόζεται συχνά με όρους τραγωδίας. Δεν λείπουν ωστόσο από την ανθρωπολογική προοπτική του ηροδότειου έργου οι ιλιάδικες καταβολές. Αναλύοντας, λ.χ., τη διασταύρωση δύο γραμμών στο έργο του Ίωνα ιστορικού, την ενωτική-ανθρωπολογική και τη διχαστική-πολεμική, ο Μαρωνίτης (2001: 205) διαπιστώνει ότι "η ηροδότεια ανθρωπολογία μπορεί να είναι σκοτεινή και απαισιόδοξη ως προς τις σχέσεις θεού και ανθρώπου, αλλά διαφαίνεται φιλάνθρωπη ως προς τις σχέσεις ανθρώπου προς άνθρωπο. Ο απόηχος της Ιλιάδας παραμένει εδώ ευδιάκριτος."
Όμηρος
Το 1965 δημοσίευσε αναλυτική βιβλιοκρισία, στα γερμανικά, για το ομηρικό βιβλίο του Giuseppe Broccia με λεπτομερείς παρατηρήσεις στην Ε και Ζ ραψωδία της Ιλιάδας.
Το 1973 κυκλοφόρησε το πιο γνωστό του έργο για την ομηρική Οδύσσεια με πυρηνικό θέμα την Αναζήτηση και τον Νόστο του Οδυσσέα. Συνταγμένη η μελέτη μέσα στη δικτατορία, "κάτω από συνθήκες δύσθυμες, από ανάγκη φυγής σε έναν κόσμο πλασματικό, ο οποίος όμως έχει τέτοιους νόμους και τρόπους που ταυτόχρονα μας ελέγχουν και μας παρηγορούν" (Εισαγωγή, σελ. 11), αποτελεί επεξεργασμένη σύνθεση τεσσάρων προηγούμενων, δημοσιευμένων μελετημάτων (1965-1970). Μέρος των μελετημάτων αυτών κρίθηκε από τους J. B. Hainsworth και Gabriel Germain. Το ολοκληρωμένο έργο επανεκδόθηκε από τον "Κέδρο" εννέα φορές, και το 2014 από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών-Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη σε μονοτονικό.
Ο Μαρωνίτης στο έργο του αυτό υποδεικνύει ότι το έπος της Οδύσσειας συντίθεται, με τρόπο αντιθετικό, πάνω σε δύο κύρια θέματα: στον νόστο του Οδυσσέα, που αποτελεί τη δεδομένη και αισιόδοξη έκβαση του έργου, και στην αναζήτηση του ήρωα, η οποία συνιστά την αντίρροπη απαισιόδοξη γραμμή. "Η αναζήτηση του ήρωα πραγματοποιείται [...] σε δύο επίπεδα: α) στον εξωτερικό χώρο, και β) σε έναν χώρο εσωτερικότερο. Στο πρώτο επίπεδο τίθεται το βασικό ερώτημα "πού είναι ο Οδυσσέας"· στο δεύτερο "ποιος είναι ο Οδυσσέας" (σελ. 17). Σε δημοτικό λόγο, που δεν ήταν καθόλου αυτονόητος για πανεπιστημιακό σύγγραμμα της εποχής, το ομηρικό βιβλίο του Μαρωνίτη διαλέγεται εξαντλητικά με τη διεθνή βιβλιογραφία σε δυσεπίλυτα ομηρικά προβλήματα, συνδυάζοντας την επιστημονική αρτιότητα με την απόλαυση της ανάγνωσης. Στις δυαδικές αντιθέσεις (της αναζήτησης και του νόστου) εντοπίζονται δομές βάθους ("σημειωτικού-δομιστικού" τύπου) στον φιλολογικό του στοχασμό, που θα γνωρίσει ποικίλες ερμηνευτικές τροπές στα επόμενα έργα του.
Το 1999 δημοσίευσε τα "Ομηρικά μεγαθέματα",που στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν μαθήματα στο πανεπιστήμιο, εισηγήσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια και δημοσιεύσεις σε τόμους και περιοδικά για τον Όμηρο. Η τελευταία, εμπλουτισμένη με τέσσερις διαλέξεις, έκδοση του 2005 περιλαμβάνει συνολικά 14 μελέτες, συνταγμένες από το 1978 μέχρι το 2004.
Ο Μαρωνίτης στα "Ὁμηρικά μεγαθέματα" αναλύει καταρχήν τις διαλεκτικές σχέσεις που συντηρούνται στα δύο ομηρικά έπη –δειγματοληπτικά στη λυρική ποίηση (με ένα μυθολογικό ποίημα του Αλκαίου), και στο δράμα (με τον σοφόκλειο "Αίαντα")– ως προς τρεις, συνθετικής εμβέλειας, θεματικούς άξονες, που τους ονομάζει "μεγαθέματα": τον (ιλιαδικό) "πόλεμο" και τις τροπές του (παράδειγμα η οδυσσειακή μνηστηροφονία), την "ομιλία" (εταιρική-συζυγική-παρασυζυγική) με τη φθίνουσα και ανιούσα εξέλιξή της από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια, και τον "νόστο", κυρίως τον νεκρώσιμο, ο οποίος στην Ιλιάδα συμμαχεί, κάποτε, με τον πόλεμο με τα παραδείγματα του Σαρπηδόνα και του Έκτορα. Το πυκνό δίκτυο των τριών "μεγαθεμάτων" εξετάζεται σε τρία επίπεδα: το μυθολογικό, το ποιητολογικό και το ανθρωπολογικό. Δύο μελετήματα της έκδοσης (για την πρώτη πλαστή διήγηση του Οδυσσέα και τις "διακειμενικές" σχέσεις της Ιλιάδας και Οδύσσειας) τα είχε εισηγηθεί παλαιότερα ο Μαρωνίτης σε συνέδρια το 1981 στη Γερμανία και το 1983 στη Γαλλία.
Στη δεύτερη έκδοση των "Ομηρικών μεγαθεμάτων" το 2005 προστέθηκαν τέσσερα μελετήματα για τις μεταμορφώσεις-παραμορφώσεις και τους εξωραϊσμούς στα δύο ομηρικά έπη, τις σχέσεις Οδυσσέα και Απόλλωνα ως προς τον μουσικό και τον φονικό τους ρόλο, τα φονικά άθλα και έπαθλα (τυχαία: με το παραισθητικό κυνηγητό του Έκτορα από τον Αχιλλέα, και εμπρόθετα, με τον συλλογικό φόνο των μνηστήρων), καθώς επίσης τις αντιθετικές, και συνάμα ομοιωματικές, σχέσεις εταίρων και μνηστήρων στην Οδύσσεια.
Τα "Ομηρικά μεγαθέματα" μεταφράστηκαν το 2004 στην αγγλική γλώσσα και κρίθηκαν από τον James Holoka. Δύο, μεταφρασμένα στα αγγλικά, δοκίμια του βιβλίου έχει συμπεριλάβει και ο Αμερικανός κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ (Harold Bloom) σε δύο τόμους που έχει εκδώσει για τoν Όμηρο, και για την Ιλιάδα.
Τo 2005 εμφανίστηκαν τα 24 "Επιλεγόμενα στην ομηρική Οδύσσεια", αποδεσμευμένα από τα αυτόνομα 24 τεύχη της μεταφρασμένης Οδύσσειας που είχε προηγηθεί. Όπως αναφέρεται στα Προλεγόμενα της έκδοσης (σελ. 7-8), "η σύνταξη των Επιλεγομένων, ανά ραψωδία, μοιράζεται στα τρία: το πρώτο μέρος, με αφορμή τα δεδομένα της συγκεκριμένης ραψωδίας, επιμένει σε θεματικούς άξονες που διαπερνούν τα μέρη και το όλο της επικής αφήγησης· το μεσαίο αναζητεί τη ραψωδική πλοκή σε σχέση με τον εξελισσόμενο μύθο του έπους, ενώ το τρίτο μέρος εντοπίζει και ερμηνεύει τρόπους και εφαρμογές της αφηγηματικής τέχνης και τεχνικής. Οι εν λόγω τρόποι και εφαρμογές είναι τέσσερις:η πρώτη σχετίζεται με τον χρόνο της αφήγησης και εκφράζεται με το ζεύγος "δράση-αδράνεια". Η δεύτερη αφορά σε ειδικότερες λειτουργίες δραματοποίησης του επικού μύθου, η τρίτη αναφέρεται στη μυθοποίηση θεμάτων που ανάγονται στην επική παράδοση και η τέταρτη στον τρόπο με τον οποίο ο ποιητής διαχειρίζεται τις επαναλήψεις μοτίβων και θεμάτων.
Ζητήματα, εξάλλου, μυθοποίησης, σχέσεων ειδικότερα μύθου και πλοκής, διαπραγματεύτηκε ο Μαρωνίτης σε ξενόγλωσση εισήγησή του σε συνέδριο στη Γαλλία, που δημοσιεύτηκε το 2002, με αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ανάλυσης το μικροσκοπικής κλίμακας επεισόδιο της "Ίρου πυγμής" στη 18η ραψωδία της Οδύσσειας.
Το 2007, στο πλαίσιο του ερευνητικού και συγγραφικού προγράμματος "Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση", ο Δημήτρης Μαρωνίτης συνέταξε, σε συνεργασία με τον Λάμπρο Πόλκα, διαταξικό, σχολικό εγχειρίδιο για την Αρχαϊκή επική ποίηση.Στον τόμο, που κυκλοφορεί σήμερα στο διαδίκτυο μαζί με τα άλλα 6 έργα του προγράμματος, περιλαμβάνονται στοιχεία: για την ομηρική αφήγηση (τον μύθο και την πλοκή, την τέχνη και την τεχνική της ομηρικής αφήγησης, τη μορφή και τον ρόλο του αοιδού, τις εξωτερικές και εσωτερικές διηγήσεις και τους Μεγάλους Απολόγους), για τον ποιητικό ρόλο των θεών (στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια), καθώς επίσης έννοιες και αρχές της ομηρικής αρεταλογίας (την αρετή, την αιδώ και τον έλεον, την άτη, τη φιλότητα και το κλέος).
Διαβάστε περισσότερα https://homouniversalisgr.blogspot.com/
